Vắng một cây đại thụ mỹ thuật

Họa sĩ Phan Kế An (sinh năm 1923), quê ở thôn Mông Phụ, xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây (Hà Nội). Ông là con cả của Khâm sai đại thần Phan Kế Toại - người sau Cách mạng Tháng Tám được Bác Hồ đưa vào Chính phủ kháng chiến làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ, rồi giữ chức Phó Thủ tướng Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông bộc lộ năng khiếu hội họa từ nhỏ, nên đã theo học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (khóa 1944-1945).

Họa sĩ Phan Kế An tham gia cách mạng từ tháng 4-1945 trong phong trào sinh viên cứu quốc. Ông trải qua nhiều vị trí công tác, là một trong những hội viên đầu tiên của ngành Hội họa Hội Mỹ thuật Việt Nam ngay từ khi tổ chức này được thành lập năm 1957. Ông được tín nhiệm bầu làm Phó Tổng Thư ký Ban Chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam (1958-1978), Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật chuyên ngành đồ họa Hội Mỹ thuật Việt Nam (1983-1989)…

Ngay từ những năm đầu kháng chiến chống Pháp (năm 1948), họa sĩ Phan Kế An đã được đồng chí Trường Chinh giao nhiệm vụ vào Chiến khu Việt Bắc để làm việc và vẽ chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong những câu chuyện với giới văn nghệ sĩ và báo giới lúc sinh thời, họa sĩ Phan Kế An vẫn nhớ như in những ngày ở bên Bác, chứng kiến lối sống giản dị, thanh bạch và ân cần với mọi người của Bác.

Ông sáng tác hơn 20 bức tranh và được Bác chọn một bức đăng trên Báo Sự thật số ra tháng 12-1948. Khoảng thời gian quý giá đó luôn được họa sĩ lưu giữ để làm tư liệu cho nhiều sáng tác sau này của ông về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Họa sĩ Phan Kế An là tác giả của hàng nghìn bức tranh ở nhiều thể loại và thành công nhất là tranh sơn dầu. Tác phẩm nổi tiếng nhất của Phan Kế An là bức sơn mài “Nhớ một chiều Tây Bắc” - sáng tác năm 1955 trong khi đi kháng chiến, hiện nằm trong sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Tác phẩm này cùng với “Gặt ở Việt Bắc” (sơn mài), “Những đồi cọ” (sơn mài), “Bác Hồ” (khắc gỗ), “Bác Hồ làm việc ở lán Nà Lừa” (bột màu), “Hà Nội tháng 12-1972” (sơn mài), “Cánh đồng bản Bắc” (sơn dầu)… của ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật năm 2001. Bên cạnh đó, họa sĩ Phan Kế An còn được nhiều người biết qua tranh biếm họa với bút danh Phan Kích.

Họa sĩ đã ra đi, nhưng những tác phẩm và hình ảnh trọn vẹn một đời cống hiến cho nghệ thuật của ông vẫn còn mãi trong lòng người ở lại.