NSND Thế Anh: Lãng tử tài hoa của điện ảnh Việt Nam

Sáu năm sau khi tốt nghiệp Khoa Diễn viên, Trường Nghệ thuật Sân khấu và công tác tại Nhà hát Kịch Việt Nam, năm 1970, Thế Anh chính thức bén duyên điện ảnh bằng vai diễn đầu tiên - Trung úy Phương trong bộ phim Nổi gió của đạo diễn Huy Thành. Vai diễn lập tức đưa tên tuổi Thế Anh vụt sáng. Kể từ đó, Thế Anh chính thức trở thành “người của điện ảnh” với gần 60 bộ phim cả điện ảnh lẫn truyền hình.

1. Tháng 10-2008, khi vào công tác tại thành phố Hồ Chí Minh, tôi đã lên một danh sách các nghệ sĩ điện ảnh kỳ cựu đang sinh sống tại thành phố sôi động bậc nhất cả nước để thực hiện chuỗi bài viết về chân dung nghệ sĩ. NSND Thế Anh là người đầu tiên tôi liên lạc, bởi đã có dịp tiếp xúc với ông vài lần trước đó, tại Đại hội Toàn quốc Hội Điện ảnh Việt Nam hay Lễ trao giải Cánh diều của Hội Điện ảnh Việt Nam... Tôi đặc biệt có ấn tượng với ông, giọng Hà Nội vừa ấm vừa rõ, ông chỉ đường cho tôi một cách cẩn thận: “Ở trước rạp Hòa Bình có một con đường đi sang đường Điện Biên Phủ, tên là đường Trần Minh Quyền, cháu đến nhà số 3 nhé”.

Buổi gặp gỡ diễn ra khá thân mật. Những câu chuyện nối dài, từ quá khứ đến hiện tại, từ cái thời đi làm phim chỉ có: “Khí thế và lòng tự trọng mình là nghệ sĩ, phải làm việc đàng hoàng, cho ra hồn, không thì khán giả coi thường” cho tới chuyện phim Nhà nước kén khách, làm ra chỉ chiếu đúng dịp lễ lạt rồi “đắp chiếu” nhưng “không có loại phim này thì điện ảnh Việt coi như xong”... Với bất cứ chủ đề gì, chất lãng tử, hào sảng của Thế Anh vẫn hiện ra đậm đặc, như chưa hề có sự can thiệp của tuổi tác và thời gian. Sau này, vài lần gặp lại ông, tôi lại tiếp tục được chứng kiến sự sắc sảo mà duyên dáng của “trai Hà thành” Thế Anh trong vòng vây báo chí.

2. Cuộc đời NSND Thế Anh thú vị như một bộ phim nhiều cú twist (cú ngoặt) và đầy ắp các tình tiết sinh động. Sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình khá giả, lúc nhỏ, Thế Anh theo học trường Abert Sarraut. Bố ông là người giỏi tiếng Pháp. Cụ sang Pháp học rồi làm việc trong lĩnh vực Y khoa, cùng lúc ở quê nhà xảy ra nhiều biến cố về chính trị xã hội nên gia đình mất liên lạc một thời gian dài, mãi sau này họ mới gặp lại khi Thế Anh nổi tiếng như cồn với vai diễn đầu tiên trên màn ảnh - Trung úy Phương (Nổi gió). Đó là khởi nguồn cho câu chuyện “Nhờ Nổi gió, Thế Anh tìm được bố” lan truyền khắp các trang báo năm nào. Một lãng tử Hà thành lần đầu đóng phim, vào vai sĩ quan ngụy, tác phong nhà binh chuẩn, bắn súng thiện nghệ... “Là do được huấn luyện hay tự tìm tư liệu học hỏi?” - tôi tò mò hỏi và được ông trả lời: “Ồ, Chú đã đi lính 2 năm đấy. Chuyện này là một trong những chuyện chú chưa bao giờ kể. À, còn nhiều chuyện chưa kể và có thể sẽ không bao giờ kể”...

Thi thoảng tiếp xúc với ông, đám hậu sinh chúng tôi lại biết thêm vài chi tiết nhỏ mà thú vị như vậy. Kể cả chuyện tình yêu - đề tài không bao giờ cũ và không có hồi kết, nhất là đối với NSND Thế Anh. “Nam nhi đại trượng phu, chú đẹp trai thế này, dĩ nhiên là có nhiều người yêu rồi. Người ta yêu mình mình phải yêu lại người ta chứ”. Cái “triết lý” dễ thương đó của ông khiến chúng tôi ngồi nghe cứ ngẩn ngơ, và đúng lúc đó thì ông đứng dậy khoác vai người bạn thân (NSND Đoàn Dũng) ra chào các đồng nghiệp khác, không quên để lại nụ cười “chết người” với chiếc răng khểnh được coi là đặc sản Thế Anh. Những năm gần đây, trước khi NSND Đoàn Dũng qua đời (2018), cặp NSND Thế Anh - Đoàn Dũng gắn bó với nhau rất thân thiết, tới mức mỗi lần dự các sự kiện, hai ông thường được ban tổ chức xếp ghế ngồi liền nhau, có khi bố trí chung một phòng nghỉ. Thế Anh - Đoàn Dũng cũng là cặp đôi nghệ sĩ mà cánh phóng viên chuyên mảng điện ảnh có rất nhiều ảnh chụp trong kho lưu trữ.

Điện ảnh Việt Nam có một số diễn viên “chết” với nhân vật, tức là sau một bộ phim họ được gọi bằng cái tên của chính vai diễn mà họ đóng. NSND Thế Anh là một trong số đó. Cùng với Lâm Tới - Ba Đô (Cánh đồng hoang), Trà Giang - chị Tư Hậu (phim cùng tên), Thế Anh được gọi là Trung úy Phương (Nổi gió) và Ba Duy (Mối tình đầu).

Nhân vật Trung úy Phương trong phim Nổi gió của cố NSND - đạo diễn Hải Ninh chính là “mối tình đầu” của Thế Anh với điện ảnh, bởi ông vốn xuất thân là diễn viên kịch. Nổi gió trở thành bước ngoặt vững chắc giúp tên tuổi Thế Anh “cứ nổi bần bật lên như diều gặp gió” - theo cách nói ví von của ông. Và sau đó, Ba Duy trong Mối tình đầu chính là thành quả đem lại sự hãnh diện trong sự nghiệp điện ảnh cũng như cả cuộc đời của Thế Anh khi vai diễn này mang về cho ông danh hiệu Nam diễn viên xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ V (năm 1980).

3. Có vô vàn câu chuyện kể trong cuộc đời làm nghệ thuật của NSND Thế Anh. Có chuyện đã kể, có chuyện chưa kể, có chuyện ít người biết, có chuyện mọi người đều biết. Trung úy Phương trong Nổi gió giúp Thế Anh nổi tiếng thành lãng tử màn bạc nhưng ông lại ấn tượng hơn cả với bộ phim Mối tình đầu, bởi tác phẩm đánh dấu mốc nhiều “lần đầu tiên” của Thế Anh: Lần đầu tiên đoàn điện ảnh Cách mạng ở miền Bắc vào thành phố Hồ Chí Minh phối hợp với các nghệ sĩ miền Nam làm một bộ phim điện ảnh và lần đầu tiên Thế Anh vào vai... con nghiện xì ke. Khi đạo diễn NSND Hải Ninh quyết định giao vai Ba Duy cho Thế Anh, đã có nhiều người ở hãng phim “lấn cấn”, không yên tâm vì cho rằng Thế Anh vốn là người miền Bắc khó có thể nhập vai một thanh niên ăn chơi trác táng của đất Sài Gòn...

Vừa để khẳng định mình và không muốn phụ lòng đạo diễn Hải Ninh, Thế Anh đã quyết định dành cả tháng trời đi thực tế ở trại cải tạo Bình Triệu để quan sát rất kỹ các “con nghiện”. Ông cũng tiếp cận họ để tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến đủ kiểu lên cơn. Ông còn lang thang suốt cả ngày và đêm trên đường Hàm Nghi (quận 1) để hiểu thêm các số phận bụi đời; mua thuốc chống sâu răng để ngậm khiến cho miệng chảy nước dãi, sùi bọt mép một cách... tự nhiên. Con nghiện xì ke ai chẳng gầy nhẳng. Hơn một tháng trời, ông liên tục uống cà phê đặc để giảm trọng lượng cơ thể từ 70kg xuống còn 66kg cho hợp với ngoại hình nhân vật. Đổi lại, Thế Anh đã có một vai nghiện ngập “chuẩn”, đến nỗi khi quay cảnh Ba Duy lên cơn nghiện ở chợ Bến Thành, nhiều người đi ngang qua không biết đang đóng phim đã buột miệng xót xa “thương cái thằng đó quá, đẹp trai dzậy mà nghiện ngập...”.

Cũng liên quan đến vai Ba Duy gắn liền với cái tên Thế Anh, năm 1978 vợ chồng ông có người con thứ hai. Vào ngày vợ sinh, Thế Anh lật đật vào bệnh viện thăm, vừa thấy ông, cô y tá buông câu đầy trắc ẩn: “Thôi anh về đi, không phải xem mặt nó đâu, lại một ông bụi đời nữa đấy” (khi đó hai vợ chồng ông mê con gái lắm). Thế là cái tên Duy được ấn định ngay cho cậu con trai làm kỷ niệm...

Cả cuộc đời cống hiến cho nền điện ảnh, sân khấu nước nhà với tất cả niềm đam mê nghề nghiệp, như được sinh ra để dành cho nghệ thuật, sáng 29-9, NSND Thế Anh đã qua đời ở tuổi 81, sau thời gian điều trị tai biến ở Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh. Người lãng tử tài hoa giờ đã đi về miền miên viễn, nhưng gương mặt, nụ cười cùng những vai diễn để đời của ông còn đọng mãi trong lòng bao thế hệ người yêu điện ảnh Việt Nam.

NSND Thế Anh sinh ngày 3-4-1938 tại Hà Nội. Ông đã đảm nhận vai chính trong các bộ phim từng đoạt giải thưởng tại các liên hoan phim trong nước và quốc tế như Tiền tuyến gọi, Đường về quê mẹ, Chị Nhung, Em bé Hà Nội, Mối tình đầu, Gánh xiếc rong... cùng một số phim khác như Ngày lễ Thánh, Tự thú trước bình minh, Hồi chuông màu da cam, Đêm hội Long Trì, Điện Biên Phủ. NSND Thế Anh được trao tặng giải Diễn viên xuất sắc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ V, năm 1980 với vai Ba Duy (Mối tình đầu). Bộ phim truyện điện ảnh Người trong cuộc do ông đạo diễn kiêm vai chính đã đạt giải Đặc biệt tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ IX, 1990.