Quan Tượng Đài - đài thiên văn cổ triều Nguyễn

Quan Tượng Đài được xây dựng năm 1827 dưới triều vua Minh Mạng, nằm ở thượng thành (mặt trên thành), góc Tây nam kinh thành, thuộc phạm vi pháo đài Nam Minh (hiện thuộc địa phận phường Thuận Hòa, thành phố Huế). Công trình có 2 phần chính: Phần nền đài và kiến trúc bên trên có tên là đình Bát Phong. Chức năng quan trọng nhất của Quan Tượng Đài là nơi để các nhà chiêm tinh của cơ quan Khâm Thiên Giám dùng kính thiên văn quan sát mặt trời, trăng và các ngôi sao nhằm xác định tọa độ địa lý của các tỉnh, thành, vùng miền trên đất nước.

Đây là công trình dạng đài thiên văn thứ hai trong lịch sử phong kiến ở Việt Nam, và là công trình duy nhất còn lại dấu tích. Trước đó, ở Kinh đô Thăng Long (Hà Nội), thời Lê (1428 - 1788) đã có một đài thiên văn và cơ quan Khâm Thiên Giám nhưng đã mất hoàn toàn dấu vết, chỉ còn để lại một tên phố “Khâm Thiên” (nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội).

Cho tới những năm 1960, Quan Tượng Đài ở kinh thành Huế vẫn còn tương đối nguyên vẹn. Nhưng sau đó, vì không hoạt động và cũng không được bảo tồn, trùng tu nên Quan Tượng Đài xuống cấp, đình Bát Phong bị hư hại, sụp đổ. Tháng 10-2012, dự án “Tu bổ, phục hồi di tích Quan Tượng Đài” trong hệ thống dự án “Bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống Kinh thành Huế” đã được khởi công. Trong đó, phần nền đài được tu bổ, nâng cấp; đình Bát Phong được phục dựng mới hoàn toàn theo kiến trúc cũ. Công trình đã được hoàn thành vào đầu tháng 9-2013.

Phần nền đài có độ cao gần 6m. Hệ thống bậc cấp được xây đặc, có chiều rộng 8,2m. Phần bậc xây bằng đá gan gà. Phần lề dốc hai bên lát gạch. Đường dẫn lên đài nằm bên trong kinh thành. Phần sân nền, ngay chính giữa là đình Bát Phong được lát gạch, xung quanh có lan can. Đây là một kiến trúc có kết cấu khung gỗ dạng cổ lầu, mặt bằng hình bát giác, không có cửa.

Công trình có 12 cột với 2 tầng mái, tầng dưới 8 mái, tầng trên 4 mái lợp ngói âm dương tráng men xanh. Các bờ chảy, đầu đao trên mái đắp hoa văn tinh tế. Trên mặt dựng của nền đài hướng ra ngoài kinh thành có gắn tấm biển đá đề 3 chữ “Quan Tượng Đài”.

Việc phục dựng Quan Tượng Đài ở kinh thành Huế có ý nghĩa lớn trong việc khôi phục, bảo tồn cấu trúc kinh thành, cũng như ghi dấu về một công trình kiến trúc, một cơ quan quan trọng của triều Nguyễn. Đây cũng là điểm tham quan thú vị trong tuyến tham quan kinh thành - Đại nội Huế.