Họa sĩ Phan Kế An với “Đèo Bông Lau”

“Đèo Bông Lau” (tranh sơn dầu) của họa sĩ Phan Kế An vừa được giải thưởng dành cho tác giả cao tuổi của UB toàn quốc Liên hiệp các Hội VH-NT Việt Nam 2004. Giờ đây, tác phẩm đã thuộc về một nhà sưu tầm tranh người Việt. Trong căn gác hai ngôi biệt thự kiểu Pháp, ông ngồi đối diện với bức ảnh chụp tác phẩm và kể chuyện vẽ “Đèo Bông Lau”.

Đầu năm 2004, đoàn họa sĩ Hội mỹ thuật Việt Nam đi thực tế một số tỉnh phía Bắc. Xe đi vào đường 4 từ Lạng Sơn vắt sang Cao Bằng, Phan Kế An reo “Đèo Bông Lau đây rồi !”. Vậy là ông đã ít nhất ba lần qua nơi này ở ba giai đoạn lịch sử: Pháp thuộc, là sinh viên trường Mỹ thuật Đông Dương, Phan Kế An thường đạp xe qua vùng này; kháng chiến ông cũng có mặt ở đây; và bây giờ, sau chuyến “cưỡi ô tô xem đèo”, lão họa sĩ trở lại Bông Lau bằng một chuyến tàu và một cuốc xe ôm.

“Đèo Bông Lau” ra đời quãng giữa năm 2004 với những hình ảnh đặc trưng của vùng Đông Bắc: núi đá, ruộng bậc thang, sương mờ... Và lau. Một loài hoa lau màu nâu ấm mềm mại, dẻo dai, hướng thẳng lên giữa thiên nhiên hoang sơ và trải rộng trên toàn bộ nền tranh. Họa sĩ nói: “Lau là một loài cây tự nhiên hoang dại, không được mấy người để ý. Nhưng trong hoàn cảnh đặc biệt, nó khiến người ta cảm thấy gần gũi, không thể nào quên... Cùng với cọ, lau là loài cây đi vào tranh tôi khá nhiều. ở tranh này tôi thể hiện hoa lau vươn lên như những lưỡi mác của bộ đội năm xưa. Tôi muốn đưa nó trở thành biểu tượng của cái đẹp”.

Tranh Phan Kế An nhắc người ta nhớ đến ngọn đèo đã diễn ra những trận đánh lịch sử của chiến dịch Biên giới 1950.

Ngắm “Đèo Bông Lau” không thấy có bóng dáng con người ? “Bởi vì người ở đèo Bông Lau đã thay đổi cả. Người Tày với trang phục truyền thống hòa quyện với trời mây xứ này giờ đã “Kinh hóa” hết...”. Phan Kế An không thể hiện rõ con người vì lý do ấy, nhưng qua những tầng ruộng bậc thang, ta vẫn nhận ra hơi thở ấm áp của sự sống. “Thật ra, cảnh trong tranh này không nguyên si như thực tế. Tôi đã chụp ảnh và vẽ nhiều nơi trên đèo, rồi lấy núi đá ở chỗ này, ruộng bậc thang ở chỗ kia và những hàng bông lau đẹp, ấn tượng nhất, đưa chúng lại với nhau. Đó là thế mạnh “di sơn, đảo thạch” của hội họa...”. Người họa sĩ già lại nhả khói thuốc, thong thả kể. Ông chẳng nói về giải thưởng, chỉ điềm đạm kể về cỏ cây, hoa lá, thiên nhiên, con người bình dị đã cho ông nguồn cảm hứng sáng tạo. “Đèo Bông Lau” mang cảm hứng ấy và cũng mang cả nguồn cảm xúc lớn về đề tài miền núi phía Bắc của Phan Kế An. Loạt tác phẩm Nhớ một chiều Tây Bắc, Gặp ở Việt Bắc, Những đồi cọ, Bác Hồ làm việc ở lán Nà Lừa, Cánh đồng Bản Bắc... đã đoạt Giải thưởng Nhà nước về VH-NT năm 2001.

Sau mỗi tác phẩm, mỗi thành công, họa sĩ Phan Kế An lại lên đường. Ông luôn có một ba lô với đầy đủ tư trang, đồ nghề, sẵn sàng “trực chiến”. Với người họa sĩ đã bước sang tuổi 82, mọi vẻ đẹp như vẫn đang ở phía trước...

HNM