Nghệ sĩ nhân dân Minh Châu: Vẫn mạnh mẽ sau những buồn vui cuộc đời

1. Là con thứ 9 trong một gia đình có 10 người con, ngay từ khi còn nhỏ Minh Châu đã bộc lộ cá tính mạnh. Tuổi thơ của bà gắn liền với những trò chơi cùng các anh trai như bóng đá, bóng chuyền, bóng bàn... 

Đang học cấp 3, nghe tin Trường Điện ảnh Việt Nam (nay là Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội) tuyển diễn viên, Minh Châu hồn nhiên theo bạn bè ghi danh dự tuyển với tâm niệm duy nhất về nghề: Học xong sẽ được đóng phim. Không điệu đà, tự đánh giá mình có nhan sắc kém xa đám bạn cùng đi thi nhưng Minh Châu vẫn mạnh dạn trình bày năng khiếu ca hát và diễn tiểu phẩm. Bất ngờ ở chỗ Minh Châu là người duy nhất trong nhóm bạn cùng quê vượt qua vòng sơ tuyển, rồi trúng tuyển vào lớp diễn viên khóa 2 của Trường Điện ảnh Việt Nam, niên khóa 1973 - 1977.

Khi đang học năm cuối, Minh Châu nhận vai diễn đầu tiên - cô Bí thư Chi đoàn năng nổ, nhiệt tình, tốt bụng trong bộ phim Bức tường không xây của đạo diễn Khắc Lợi. Sau bộ phim này thì con đường nghệ thuật mở rộng, Minh Châu xuất hiện đều đặn, cả vai chính lẫn vai thứ chính trong các phim Khôn dại, Con chim biết chọn hạt, Những ngôi sao nhỏ, Tội lỗi cuối cùng...

Năm 1987, đúng 10 năm sau khi tốt nghiệp, Minh Châu được mời đóng vai Nguyệt - cô gái làng chơi trong bộ phim Cô gái trên sông của đạo diễn Đặng Nhật Minh. Nhân vật Nguyệt trong phim vốn là một sinh viên, do hoàn cảnh đưa đẩy mà phải làm cái nghề bị xã hội khinh rẻ. Tuy vậy, tâm hồn của Nguyệt không hề bị vẩn đục. Cô đã che chở và cứu người chiến sĩ cách mạng bị thương đang bị địch lùng bắt trên sông Hương. 

Với góc nhìn nhân văn, cảm động về thân phận người phụ nữ dưới đáy xã hội thời loạn lạc, bộ phim Cô gái trên sông đã đoạt giải Bông sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ VIII tổ chức năm 1988 và bản thân Minh Châu đã giành giải Diễn viên nữ chính xuất sắc nhất của liên hoan phim. Đây là giải thưởng cá nhân đầu tiên trong sự nghiệp diễn xuất của bà.

2. Sau thành công với Cô gái trên sông, Minh Châu vào vai Liên trong phim Người đàn bà nghịch cát. Một lần nữa, nỗi truân chuyên của người phụ nữ Việt được Minh Châu lột tả thành công với những cảnh quay khiến chính những người trong đoàn làm phim cũng phải kinh ngạc. 

Nhân vật Liên trong Người đàn bà nghịch cát là giáo viên, sau khi lập gia đình phải nghỉ việc ở nhà làm nội trợ và trông con khiến cô chán nản. Tình cờ gặp lại người yêu cũ là bộ đội mà cô tưởng đã hy sinh, trong một phút yếu lòng Liên đã phản bội chồng. Bị chồng bạo hành về tinh thần sau khi đã nhận lỗi, Liên phát điên. Và đôi mắt to tròn cùng lối diễn xuất “vắt kiệt” cảm xúc của Minh Châu đã được nữ nghệ sĩ phát huy triệt để khi nhập vai một cách xuất sắc trong cảnh quay Liên bị chồng bắt nghe đi nghe lại đoạn băng ghi âm cô đọc bản kiểm điểm. Trong phim Liên phát điên, còn trên hiện trường làm phim, Minh Châu diễn liền một mạch cảnh bị chồng nhốt vào phòng cho tới khi điên, và sau cảnh quay đó Minh Châu thở dốc, chân tay lạnh ngắt, người đờ đẫn như mất hồn. 

Đền đáp xứng đáng cho những nỗ lực nhập vai xuất thần trong phim Người đàn bà nghịch cát của Minh Châu là giải Nữ diễn viên chính xuất sắc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ IX - Giải thưởng cá nhân thứ hai của bà trong 2 kỳ Liên hoan phim liên tiếp.

Trong mắt bạn bè, đồng nghiệp thân thiết, Minh Châu là người lúc nào cũng sống hết mình: Chơi hết mình, làm hết mình, yêu ghét cũng hết mình. Về nghề nghiệp, Minh Châu được nể phục vì ở mỗi vai diễn bà đều gây ấn tượng mạnh với khán giả. Từ tính cách, số phận của nhân vật theo kịch bản, Minh Châu mang vào đó một chút tâm tình của chính bà, lúc là người đàn bà đẹp có những nỗi niềm riêng về hôn nhân, tình yêu hay đơn cử chỉ như một người mẹ yêu con tha thiết theo bản năng vốn có của người phụ nữ.

Không chỉ vào vai cô gái làng chơi một cách xuất sắc trong Cô gái trên sông, Minh Châu còn có thể làm nổi bật phẩm chất của người phụ nữ trí thức trong Con chim biết chọn hạt, rồi như xoay 180^o và ngay lập tức thể hiện xuất sắc hình ảnh một người phụ nữ nông thôn lam lũ, lúc nào cũng mang nỗi ẩn ức trong lòng sẵn sàng bùng nổ trong Bến không chồng, hay nữ chiến sĩ cách mạng kiên trung Nguyễn Thị Minh Khai trong bộ phim cùng tên.

3. Trong làng điện ảnh Việt Nam, nghệ sĩ Minh Châu nổi tiếng là nữ diễn viên có biệt tài khóc như “vặn vòi rô-mi-nê”, hàm ý khả năng nhập vai cực kỳ xuất sắc của bà ở những cảnh phải thể hiện cảm xúc ở mức cao. 

Chuyên đóng những vai nữ chính diện có số phận éo le, buồn bã thế nhưng ở ngoài đời, Minh Châu rất mạnh mẽ, cá tính và tự chủ. Đầu những năm 1980, Minh Châu lập gia đình với một kiến trúc sư tài giỏi. Nhưng hai tâm hồn nhạy cảm không hẳn sẽ luôn có thể đồng hành cùng nhau. Hai người ly thân vài năm trước khi chồng bà qua đời vì bạo bệnh, Minh Châu ở một mình, nuôi con gái Kiều Linh nên người. Hiện tại con gái của bà đã lập gia đình và định cư ở Mỹ nhưng hai mẹ con vẫn thường xuyên chia sẻ mọi điều như đôi bạn thân. Những năm gần đây, dù nhận được nhiều lời mời đóng phim truyền hình nhưng Minh Châu xin phép từ chối, phần vì bận nhiều việc riêng, phần vì bà thấy mình đã đến giai đoạn... sợ những nơi đông đúc ồn ào.

Đi qua những hỉ - nộ - ái - ố của cuộc đời, Minh Châu vẫn giữ được nhan sắc mặn mà, cách sống và suy nghĩ mạnh mẽ. Trong căn hộ bày biện gọn gàng và giàu tính thẩm mỹ, Minh Châu vừa xoa đầu chú chó cưng vừa nói: “Chắc lại nghe tin đồn về chị rồi đến đây kiểm chứng xem chị... còn sống hay không chứ gì?”. Nói rồi bà cười vang. Ấy là một sự cố nhỏ khi gần đây có một bài báo giật tít Minh Châu từng muốn tự tử vì trải qua nhiều biến cố gia đình, người thân mất, con bị mắc vi rút SARS-CoV-2 ở bên Mỹ... Đúng là bà đã liên tiếp nhận hung tin trong một thời gian ngắn. Nỗi đau mất người thân chưa nguôi, kế hoạch sang Mỹ thăm con bị lùi vô thời hạn vì đại dịch... khiến nữ nghệ sĩ đứng ngồi không yên, suy nghĩ lo lắng tới mất ăn mất ngủ, phải nhờ bác sĩ trị liệu. Nhưng người phụ nữ mạnh mẽ ấy đâu chịu khuất phục hoàn cảnh, nói chi tới mức yếu đuối đến độ phải tìm cái chết... Minh Châu chỉ gầy hơn một chút, nhưng vẫn đẹp, đặc biệt là đôi mắt luôn ánh lên sự ấm áp, thông minh và bản lĩnh.

Nghệ sĩ nhân dân Minh Châu sinh năm 1956 tại Thái Nguyên. Một số bộ phim tiêu biểu của Minh Châu: Phim điện ảnh Cô gái trên sông (giải Nữ diễn viên chính xuất sắc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ VIII); phim điện ảnh Người đàn bà nghịch cát (giải Nữ diễn viên chính xuất sắc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ IX), phim truyền hình Bí thư tỉnh ủy (giải Nữ diễn viên chính xuất sắc Cánh diều 2010), các phim ngắn độc lập Một thành phố khác, Một khu đất tốt...