Sở Ngoại vụ Hà Nội: 25 năm chặng đường xây dựng và phát triển

Quá trình kiện toàn bộ máy cơ quan chuyên trách về công tác đối ngoại Thủ đô

Năm 1954, ngay sau tiếp quản Thủ đô, Ủy ban hành chính thành phố Hà Nội đã phân công một số cán bộ trong Văn phòng chuyên trách công tác ngoại vụ. Sau năm 1975, đất nước thống nhất nhưng do ảnh hưởng của bao vây, cấm vận, kinh tế cả nước nói chung và Hà Nội nói riêng gặp nhiều khó khăn, cần tìm kiếm sự hỗ trợ của các nước xã hội chủ nghĩa và bạn bè quốc tế. Để đáp ứng yêu cầu đối ngoại ngày càng cao phục vụ sự nghiệp xây dựng Thủ đô và đất nước, năm 1982, Ban Ngoại vụ thành phố được thành lập.

Năm 1989, UBND thành phố quyết định thành lập Ban Đối ngoại Hà Nội trên cơ sở sáp nhập Ban Ngoại vụ, Ban hợp tác kinh tế văn hóa với Lào và Campuchia, Phòng Kinh tế đối ngoại của Ủy ban Kế hoạch thành phố, bộ phận Việt kiều thuộc Văn phòng UBND thành phố và bộ phận Đoàn kết hữu nghị hòa bình thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố.

Trước nhu cầu phát triển kinh tế đối ngoại của thành phố và thực hiện chủ trương của Thành ủy, HĐND và UBND thành phố nhằm đưa hợp tác kinh tế đối ngoại phát triển trở thành mũi nhọn thúc đẩy phát triển kinh tế Thủ đô; đồng thời, đáp ứng kịp thời với tiến trình mở cửa, hội nhập và đổi mới của Đảng và Nhà nước, năm 1992, Ban Đối ngoại được chuyển thành Sở Kinh tế đối ngoại thành phố Hà Nội theo Quyết định số 1209/QĐ-UB ngày 28-5-1992 của UBND thành phố.

Sau 4 năm hoạt động, từ năm 1992 đến 1996, Sở Kinh tế đối ngoại đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô, đưa Thủ đô hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới. Đến cuối năm 1996, theo chủ trương của Nhà nước về tổ chức thống nhất toàn quốc hệ thống các cơ quan quản lý, UBND thành phố đã ra quyết định giải thể các Sở Kinh tế đối ngoại, Ủy ban Kế hoạch thành phố và Sở Thương nghiệp, đồng thời thành lập một số sở mới là: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Thương mại, Sở Du lịch và Sở Ngoại vụ.

Theo đó, tháng 12-1996, Sở Ngoại vụ Hà Nội được thành lập trên cơ sở Văn phòng, phòng Lễ tân, phòng Lãnh sự của Sở Kinh tế đối ngoại cũ. Sở Ngoại vụ có chức năng tham mưu và quản lý nhà nước về công tác đối ngoại trên địa bàn Hà Nội, dưới sự chỉ đạo trực tiếp, toàn diện của UBND thành phố, đồng thời chịu sự chỉ đạo về nghiệp vụ của Bộ Ngoại giao và Ban Đối ngoại Trung ương.

Với sự thay đổi này, Sở Ngoại vụ chủ yếu đảm nhiệm công tác đối ngoại chính trị. Các hoạt động kinh tế đối ngoại được phân về các Sở tương ứng. Tuy nhiên, Sở Ngoại vụ Hà Nội không ngừng đóng góp tích cực vào việc thúc đẩy kinh tế đối ngoại và văn hóa đối ngoại của Thủ đô.

Năm 2008, sau khi Quốc hội ra Nghị quyết về điều chỉnh địa giới hành chính của Thủ đô Hà Nội,  UBND thành phố đã ban hành quyết định quy định lại chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Sở Ngoại vụ thành phố, theo đó Sở Ngoại vụ có phòng Lễ tân; Lãnh sự; Hợp tác quốc tế; Quản lý các tổ chức phi chính phủ và viện trợ; phòng Thông tin đối ngoại và Văn phòng; 1 Trung tâm dịch vụ đối ngoại - đơn vị sự nghiệp của Sở. Thực hiện Nghị quyết số 39-NQ/TƯ ngày 17-4-2015 của Bộ Chính trị về tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, UBND thành phố đã quyết định kiện toàn Sở Ngoại vụ Hà Nội theo hướng tinh giản, cắt bớt và sáp nhập một số phòng, đơn vị.

Đến nay, theo Quyết định số 43/2016/QĐ-UBND về cơ cấu tổ chức của Sở Ngoại vụ Hà Nội, Sở Ngoại vụ hiện còn 5 phòng: Phòng Hợp tác quốc tế, Lễ tân, Lãnh sự và Công tác người Việt Nam ở nước ngoài, Thanh tra và Văn phòng.

Cùng với quá trình kiện toàn bộ máy cơ quan chuyên trách về công tác đối ngoại nói trên, hoạt động đối ngoại của thành phố Hà Nội đã và đang đạt được những thành tựu đáng tự hào, cùng cả nước tăng cường hội nhập quốc tế, góp phần nâng cao vị thế chính trị của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung trên trường quốc tế.

Những thành tựu nổi bật trong công tác đối ngoại của Thủ đô

Từ khi thành lập Ban Ngoại vụ thành phố (năm 1982), Hà Nội bắt đầu thiết lập quan hệ hữu nghị hợp tác với Mátxcơva - Liên Xô (cũ) và thủ đô của một số nước Đông Âu khác. Trên cơ sở đó, các đoàn thể quần chúng, các cơ sở kinh tế, văn hóa, y tế của thành phố cũng bắt đầu triển khai nhiều hoạt động hữu nghị, hợp tác quốc tế.

Đồng thời, Hà Nội cũng bắt đầu đặt quan hệ với một số thành phố không thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa như: New Delhi (Ấn Độ), Stockholm (Thụy Điển), Hensinki (Phần Lan). Thông qua các mối quan hệ này, Hà Nội đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiều cho sự phát triển kinh tế - xã hội, như: Xây dựng một số cơ sở đay, sơn, linh kiện cơ khí, điện tử do Tập đoàn Berla-Cimmco - Ấn Độ đảm nhận; cải tạo và nâng cấp Bệnh viện Saint Paul do Chính phủ Pháp và một số tổ chức phi chính phủ Pháp giúp đỡ và một số công trình thuộc lĩnh vực y tế, văn hóa, giáo dục, xã hội của nhiều thành phố thuộc các nước châu Âu, chủ yếu là Đông Âu.

Cũng trong giai đoạn này, Hà Nội đã tổ chức nhiều đoàn đại biểu đi Mátxcơva (Liên Xô), Berlin (Cộng hòa dân chủ Đức), Ulanbator (Mông Cổ), Budapest (Hungary), Sofia (Bulgaria), Viêng Chăn (Lào)... nhằm trao đổi kinh nghiệm xây dựng và bảo vệ Thủ đô, thúc đẩy hợp tác lao động, ký kết giao thương...

Thời điểm này, Hà Nội đã rất coi trọng mối quan hệ hợp tác với Viêng Chăn và Phnom Penh với việc thành lập Ban CK chuyên trách. Thành phố cũng đã cử các đoàn chuyên gia giúp đỡ bạn về kinh nghiệm xây dựng Đảng, giáo dục chính trị, tư tưởng và phát triển kinh tế. Với Viêng Chăn, Hà Nội đã giúp xây dựng nhà máy gạch, thiết kế và lắp đặt hệ thống đèn chiếu sáng ở một số đường phố chính. Với Phnom Penh, Hà Nội đã cử chuyên gia giúp bạn nghiên cứu, sắp xếp tổ chức và bố trí cán bộ cho một số ngành của Thủ đô bạn.

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (năm 1986), với chủ trương đổi mới toàn diện của Đảng, hoạt động đối ngoại của Hà Nội cũng có sự chuyển biến rõ rệt. Đến năm 1991, Hà Nội đã mở rộng kết nghĩa thêm nhiều thủ đô của các nước trên thế giới, trong đó có hoạt động hợp tác về lao động, xây dựng đô thị, giao lưu văn hóa, nghệ thuật. Hà Nội tiếp tục tiếp nhận viện trợ, giúp đỡ từ các nước xã hội chủ nghĩa và các nước có quan hệ truyền thống. Một số đơn vị hành chính, trường học, cơ sở kinh tế của Hà Nội đã thiết lập quan hệ kết nghĩa với bạn, như quận Đống Đa kết nghĩa với quận Choisie Le Roi của Paris, Trường Trung học phổ thông Việt Đức kết nghĩa với một trường phổ thông ở Berlin, Trường Nguyễn Trãi kết nghĩa với trường số 14 của Bình Nhưỡng... Thông qua mở rộng quan hệ quốc tế, kinh tế đối ngoại của Thủ đô cũng đạt được những tiến bộ đáng kể, với kim ngạch xuất khẩu trong 5 năm 1986-1991 tăng bình quân 9,7%/năm...

Từ năm 1992, thành phố không ngừng củng cố quan hệ đối ngoại với các thủ đô, thành phố có quan hệ truyền thống, đồng thời, chủ động mở rộng quan hệ với các đối tác mới. Thành phố đã tổ chức nhiều đoàn đại biểu đi học tập, trao đổi kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy hợp tác kinh tế, đào tạo cán bộ tại Bắc Kinh (Trung Quốc), Viêng Chăn (Lào), Vùng Ile De France (Pháp); tổ chức nhiều đoàn cán bộ của thành phố đi khảo sát thị trường và xúc tiến đầu tư, thương mại, du lịch tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia... Bên cạnh đó, công tác đối ngoại nhân dân, giao lưu văn hóa, thể thao cũng được quan tâm và đẩy mạnh.

Thông qua kêu gọi đầu tư và viện trợ, nhiều tập đoàn kinh tế lớn trong khu vực và trên thế giới đã hưởng ứng và đầu tư vào Hà Nội. Qua đó, đầu tư trực tiếp nước ngoài đăng ký vào Hà Nội tăng nhanh, từ chỗ năm 1989 chỉ có 4 dự án đầu tư với số vốn đăng ký 48 triệu USD; 3 năm tiếp theo 1990-1992, vốn FDI thu hút được đã tăng gần 12 lần về số dự án và 15 lần về vốn đầu tư.

Đặc biệt, số vốn đầu tư năm 1995 là 1.058 triệu USD và năm 1996 là 2.641 triệu USD, đưa tổng số vốn đầu tư nước ngoài vào Hà Nội lên tới gần 15 tỷ USD vào năm 1996, đứng thứ 2 trong cả nước sau thành phố Hồ Chí Minh. Kim ngạch xuất khẩu tăng 14,3%, tập trung vào các nhóm hàng dệt may, giày dép, điện, điện tử, thủ công mỹ nghệ, nông sản và thủy, hải sản...

Phát huy những thành tựu đối ngoại giai đoạn trước 1996, cùng với việc từng bước kiện toàn bộ máy cơ quan chuyên trách về đối ngoại, Thủ đô Hà Nội từng bước gặt hái thêm nhiều thành tựu trên cả 3 trụ cột: Ngoại giao chính trị, ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa. Những thành tựu trong công tác đối ngoại đã và đang đem lại hiệu quả thiết thực, góp phần thúc đẩy sự phát triển của Thủ đô, đưa Hà Nội nhanh chóng hội nhập với các nước trong khu vực và thế giới.

Quan hệ hợp tác hữu nghị song phương và đa phương của Hà Nội ngày càng được mở rộng và thúc đẩy hiệu quả. Đến nay, Hà Nội đã có quan hệ hợp tác với gần 100 thủ đô, thành phố của các nước và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó đã ký kết thiết lập quan hệ hợp tác chính thức với hơn 50 thủ đô, thành phố, vùng địa phương của các nước.

Không chỉ mở rộng hợp tác song phương, Hà Nội còn là thành viên chính thức có trách nhiệm tích cực của nhiều tổ chức quốc tế lớn như: Mạng lưới các thành phố thông minh ASEAN (ASCN), Hiệp hội Thị trưởng các thành phố Pháp ngữ (AIMF), Nhóm các thành phố dẫn đầu về chống biến đổi khí hậu (C40), Tổ chức Thành phố thông minh bền vững thế giới (WeGO) và mới đây nhất là Mạng lưới các thành phố sáng tạo UNESCO...

Thông qua các sân chơi này, thành phố có cơ hội trao đổi, chia sẻ tri thức và kinh nghiệm, gặp gỡ, kết nối với các đối tác quốc tế nhằm thu hút thêm nguồn lực đầu tư phát triển cho Thủ đô, đồng thời, góp phần khẳng định và nâng cao hình ảnh, uy tín, vị thế của Hà Nội trên trường quốc tế.

Đối ngoại kinh tế tiếp tục là trụ cột chính và là mục tiêu ưu tiên của công tác đối ngoại. Trong giai đoạn 2016-2020, kinh tế Thủ đô tăng trưởng khá, ước khoảng 7,39%, đóng góp quan trọng cho tăng trưởng chung của cả nước. GRDP bình quân đầu người ước đạt 5.420 USD, bằng 1,8 lần cả nước. Về thu hút FDI, Hà Nội hiện đứng thứ 2 trên toàn quốc, chiếm 19,42% tổng số dự án, 10,2% tổng vốn đầu tư đăng ký và 8,4% tổng vốn giải ngân so với cả nước. Trong 2 năm 2018 và 2019, thành phố liên tiếp dẫn đầu cả nước trong thu hút FDI với vốn đăng ký 7,5 tỷ USD (năm 2018) và 8,669 tỷ USD (năm 2019). Năm 2020, Hà Nội đứng thứ 3 toàn quốc (sau thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Bạc Liêu). Riêng năm 2021, dự kiến thu hút được khoảng 1,5 - 1,6 tỷ USD. Hà Nội hiện đóng góp cho cả nước khoảng trên 16% GDP, 18,5% tổng thu ngân sách nhà nước và 8,6% tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu.

Một loạt các sự kiện đối ngoại kinh tế quy mô lớn do thành phố Hà Nội chủ trì hoặc được tổ chức trên địa bàn hằng năm như: Hội nghị Hà Nội - Hợp tác đầu tư và Phát triển các năm 2017, 2018, 2020; các hội nghị của năm APEC Việt Nam 2017, Hội nghị Diễn đàn kinh tế thế giới về ASEAN (WEF ASEAN) 2018; Diễn đàn khởi nghiệp sáng tạo Hà Nội 2019... đã nhận được sự đánh giá cao của bạn bè quốc tế, đặc biệt là cộng đồng doanh nghiệp. Ngày càng nhiều tập đoàn, công ty đa quốc gia lớn đã và đang triển khai kế hoạch đầu tư hợp tác tại Hà Nội là minh chứng cho thấy môi trường đầu tư và chính sách của thành phố đã được cải thiện, phát huy hiệu quả tốt, thu hút sự quan tâm của các doanh nghiệp quốc tế.

Công tác đối ngoại văn hóa và đối ngoại nhân dân được triển khai sôi nổi, phong phú về hình thức và đa dạng về đối tác. Hằng năm, các sự kiện chào mừng kỷ niệm năm tròn, năm chẵn trong quan hệ giữa Việt Nam với các nước, hoạt động văn hóa và giao lưu nhân dân với các nước trên thế giới được tổ chức thường xuyên và đa dạng, đặc biệt vào các dịp cuối tuần. Nhiều sự kiện văn hóa đối ngoại lớn như: Những ngày Hà Nội tại Mátxcova - Liên bang Nga, Paris, Toulouse (Pháp), Fukuoka (Nhật Bản), Rome (Italia), Geneva (Thụy Sĩ)... và Những ngày văn hóa các thành phố bạn tại Hà Nội, với nhiều hoạt động giao lưu phong phú, quảng bá về văn hóa, đầu tư, thương mại, du lịch..., đã góp phần quảng bá về văn hóa, con người, đất nước và Thủ đô Hà Nội với bạn bè quốc tế; đồng thời, mở rộng giao lưu, giúp nhân dân Hà Nội hiểu biết về lịch sử, văn hóa Thủ đô, thành phố và đất nước bạn.

Năm 1999, trước thềm kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội, Hà Nội là thành phố duy nhất ở khu vực châu Á Thái Bình Dương được UNESCO trao tặng "Thành phố vì hòa bình". Kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội (2010), được sự hỗ trợ của Bộ Ngoại giao, với sự cố gắng nỗ lực trong công tác đối ngoại của Hà Nội, Ủy ban Di sản Văn hóa thế giới (UNESCO) đã công nhận khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long là di sản văn hóa thế giới, Lễ hội Gióng là di sản văn hóa phi vật thể; 82 bia đá các Khoa thi tiến sĩ triều Lê và Mạc (1442-1779) tại Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội đã được Ủy ban ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới. Năm 2019, tròn 20 năm sau sự kiện được công nhận là "Thành phố vì hòa bình", thành phố Hà Nội chính thức gia nhập Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN).

Gắn kết với công tác đối ngoại nhà nước, trong những năm qua, công tác đối ngoại nhân dân trên địa bàn thành phố cũng được quan tâm. Các tổ chức đối ngoại nhân dân được củng cố và phát triển; hoạt động hòa bình, đoàn kết, hữu nghị đối với nhân dân thủ đô các nước, các tổ chức quốc tế được mở rộng. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị thành phố, Liên đoàn lao động thành phố; Hội liên hiệp phụ nữ, Thành đoàn Hà Nội và một số quận, huyện đã mở rộng hợp tác với các đơn vị tương ứng của các thủ đô, thành phố trong khu vực và trên thế giới; tổ chức nhiều hoạt động giao lưu hữu nghị, trao đổi đoàn học tập lẫn nhau về kinh nghiệm tổ chức và hoạt động của đơn vị; tranh thủ sự giúp đỡ trong các dự án về xóa đói giảm nghèo, chăm sóc y tế, hỗ trợ người khuyết tật... Công tác đối ngoại nhân dân đã góp phần tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa Thủ đô Hà Nội với thủ đô và thành phố các nước trong khu vực và trên thế giới, góp phần tăng cường hiểu biết lẫn nhau.

Tiếp tục mở rộng và nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại, hội nhập quốc tế, hợp tác phát triển, nâng cao uy tín, vị thế Thủ đô

Trong hành trình 25 năm xây dựng và trưởng thành, Sở Ngoại vụ đã không ngừng hoàn thiện và lớn mạnh. Với tinh thần đoàn kết, nỗ lực, chủ động, sáng tạo, các thế hệ cán bộ, nhân viên ngành Ngoại vụ đã ngày càng làm tốt hơn công tác tham mưu và thực hiện các nhiệm vụ đối ngoại trong tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và đối ngoại nhân dân. Các thành tựu đối ngoại của Thủ đô đã góp phần nâng cao sự hiểu biết về vị thế và tiềm năng của Thủ đô Hà Nội, mở ra những quan hệ hữu nghị, hợp tác quốc tế tốt đẹp, hiệu quả. Các hoạt động xúc tiến đầu tư, thương mại, du lịch và giao lưu văn hóa; tuyên truyền và giới thiệu về Hà Nội và Việt Nam vừa mang lại những lợi ích vật chất, đồng thời đã tạo nên hình ảnh sâu đậm về một đất nước Việt Nam tươi đẹp với Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến, năng động, cởi mở, mến khách, đầy tiềm năng; qua đó, khẳng định và nâng cao vai trò, vị thế của Thủ đô và đất nước trên trường quốc tế.

Bước sang một giai đoạn phát triển mới, Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đứng trước môi trường quốc tế có không ít thách thức nhưng cũng chứa đựng nhiều cơ hội. Đại dịch Covid-19 tuy vẫn diễn biến phức tạp và khó lường nhưng đang dần được kiểm soát tại nhiều nước. Kinh tế, thương mại và đầu tư toàn cầu có xu hướng hồi phục. Phát triển bền vững trở thành xu thế bao trùm trên thế giới; kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh đang là mô hình phát triển được nhiều quốc gia lựa chọn. Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn biến rất nhanh, đột phá, tác động sâu rộng và đa chiều trên phạm vi toàn cầu. Do đó, nhiệm vụ của ngành đối ngoại càng nặng nề, nhưng cũng rất quan trọng. Đó là, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc, triển khai đồng bộ, sáng tạo, hiệu quả hoạt động đối ngoại, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng; tiếp tục huy động các nguồn lực bên ngoài phục vụ phát triển và nâng cao vị thế, uy tín của Thủ đô và đất nước, góp phần vào thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và Nghị quyết Đại hội XVII của Đảng bộ thành phố đã đề ra.

Quán triệt phương châm xuyên suốt "kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực", phát huy truyền thống 25 năm xây dựng và phát triển, Sở Ngoại vụ Hà Nội quyết tâm nâng tầm trí tuệ, chủ động, sáng tạo, tích cực tham mưu cho lãnh đạo thành phố để mở rộng và nâng cao hiệu quả quan hệ đối ngoại, huy động sự hỗ trợ, ủng hộ của bạn bè và đối tác quốc tế để phục vụ sự nghiệp xây dựng và phát triển nhanh, bền vững Thủ đô, góp sức đẩy lùi đại dịch Covid-19, phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, qua đó góp phần xứng đáng xây dựng Thủ đô Hà Nội thân yêu ngày càng giàu đẹp, văn minh và hiện đại.