Làng Phú Diễn
Xã hội - Ngày đăng : 10:06, 02/12/2004
Làng ở sát bờ sông Nhuệ, chảy từ Đăm (Tây Tựu) xuống, qua đầu làng, trước cửa đình. Xưa kia, vào dịp hội làng đầu xuân hàng năm có tục bơi chải nên làng còn gọi là Diễn Bơi. Đình làng hiện vẫn còn sáu gian nhà dài để thuyền bơi. Từ sau trận vỡ đê Liên Mạc năm 1915, cát bồi lấp đoạn sông này nên tục bơi thuyền không còn nữa, nhưng tên “Diễn Bơi” thì dân trong vùng vẫn dùng để gọi.
Cùng với sáu làng Diễn khác, dân làng Phú Diễnrất giỏi nghề làm vườn, với các sản phẩm nổi tiếng như bưởi Diễn, hồng Diễn, được ghi trong mục “sản vật” của sách Đại Nam nhất thống chí.
Làng Phú Diễn được người trong vùng biết đến còn bởi truyền thống học hành thành đạt với hai vị Tiến sĩ. Người đỗ đầu tiên là Lê Tảo, đỗ khoa Kỷ Sửu đời Mạc Đăng Dung (1529), làm quan đến Thượng thư bộ Lại. Vị Tiến sĩ thứ hai là Hoàng Hiệp Tâm, đỗ khoa Tân Sửu niên hiệu Vĩnh Thọ, đời Lê Thần Tông (1661), làm quan đến Phó Đô Ngự sử. Ngoài ra, còn có 10 người đỗ Hương cống thời Lê, 7 người đỗ Cử nhân thời Nguyễn, trong đó khoa Mậu Tý đời Đồng Khánh có 2 người.
Thời Nguyễn làng còn có 13 người đỗ Tú tài. Trong số những người đỗ trung khoa, có Nguyễn Trọng Dung đỗ khoa Kỷ Mão đời Cảnh Hưng (1759), làm quan thanh liêm, sâu sát, chăm lo đời sống của dân, được Tham tụng Bùi Huy Bích tiến cử lên chúa Trịnh “dùng làm quan trị nước”. Song, sớ tiến cử vừa dâng lên chúa Trịnh thì ông mất. Thời Nguyễn, có Nguyễn Đại (dòng dõi Nguyễn Đạo An), đỗ Giải nguyên khoa Mậu Ngọ đời Tự Đức (1858) khi mới 24 tuổi, làm án sát tỉnh Hải Dương, cầm quân chống lại quân Pháp đánh thành, bị bắt và đày ra Côn Đảo. Khí phách hiên ngang của ông khiến bọn cai ngục phải sợ, không dám ngược đãi.
Làng Phú Diễn còn có một nhân vật khá nổi tiếng là Nguyễn Đạo An (? – 1670). Ông đỗ Sinh đồ, nhưng vì nhà nghèo nên không thể học tiếp, ra Thăng Long dạy học trong một gia đình làm nghề thuốc Bắc ở phố Lãn Ông. Nhờ ham học, thông minh, trung thực, ông được gia chủ quý mến truyền nghề cho. Khi Thế tử Trịnh Căn bị bệnh đau mắt, không thuốc nào và danh sư nào chữa khỏi được, Nguyễn Đạo An vào phủ chúa dâng bài thuốc, nhờ đó mà Trịnh Căn khỏi bệnh.
Chúa Trịnh Tráng bèn lưu ông ở lại Thái y viện, trông nom việc chữa bệnh cho vua chúa và nhận chức Sư phó (dạy các thế tử, thái tử). Khi Thái tử lên ngôi (tức Vua Lê Huyền Tông, năm 1663), ông được thăng chức Thị giảng. Khi ông lâm bệnh nặng, chúa Trịnh Tạc nghe tin về tận làng thăm ông. Chúa thấy con đường từ đường Thiên lý (nay là Quốc lộ 32 từ Hà Nội đi Sơn Tây) vào làng Phú Diễn nhỏ hẹp, bèn lệnh cho dân trong vùng đắp ngay, chỉ trong một thời gian ăn dập miếng trầu đường đã đắp xong, nên gọi là “đường dập bã trầu”. Sau khi mất, Nguyễn Đạo An được truy tặng chức Thượng thư bộ Công, tước Phái Quận công, hàm Thiếu bảo, phong làm Đại vương. Hiện tại làng còn đền thờ của ông, đã được xếp hạng là Di tích Lịch sử văn hóa.
Phú Diễn có ngôi đình kiến trúc theo kiểu “nội Công ngoại Quốc”, thờ Bạch Hạc Tam Giang. Hội làng từ 14 đến 16 tháng Ba, trong hội có trò bịt mắt đập niêu – một lễ thức cầu mưa của cư dân nông nghiệp.
Phú Diễn từng có vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm ngày 31 - 01 - 1965. Ngày nay, làng Phú Diễn đang đổi thay mạnh mẽ trên con đường đô thị hóa.
TS. Bùi Xuân Đính