Cần chiến lược để thay đổi nhận thức của người hút thuốc lá

Xã hội - Ngày đăng : 14:12, 23/06/2022

(HNMO) - Các cơ quan y tế trên thế giới đã đưa ra nhiều giải pháp hỗ trợ cai thuốc lá cho những người nghiện thuốc lá nhưng tỷ lệ không thành công rất cao. Nhiều ý kiến cho rằng, ngoài các biện pháp khuyến khích cai thuốc hiện nay, cần có chiến lược tuyên truyền phòng, chống thuốc lá vào trường học, kể cả nhà trẻ và có thêm giải pháp bổ trợ cho những người chưa thể bỏ được thuốc lá.

Tỷ lệ cai thuốc lá thành công thấp

Thực tế, nhiều người hút thuốc lá rất khó cai, nhiều người đã tái hút sau thời gian ngắn cai thuốc. Nhiều bệnh nhân dù được chẩn đoán đang ở giai đoạn nặng và bác sĩ khuyên cai thuốc lá, nhưng nhiều người thú nhận sau mỗi lần tái khám là vẫn hút thuốc lá với số lượng ít hơn để đỡ cơn "thèm".

Theo thống kê, 90% bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) liên quan đến hút thuốc lá. Khi tiếp xúc với bệnh nhân, bên cạnh việc chẩn đoán, điều trị, đánh giá bệnh, các bác sĩ luôn khuyên tất cả bệnh nhân hô hấp, tim mạch, tiểu đường cai, bỏ thuốc lá. Đặc biệt, đối với những người mắc bệnh ở giai đoạn đầu, việc tốt hơn rất nhiều lần so với dùng thuốc chữa trị và cũng là điều kiện tiên quyết giúp cải thiện tình trạng bệnh. Với những bệnh nhân có tổn thương phổi, tiền ung thư, việc bỏ thuốc cũng cực kỳ quan trọng.

Song nhiều bệnh nhân trả lời rằng họ không thể bỏ được, mặc dù từng đến các trung tâm cai nghiện chuyên nghiệp. Có những người dù đã thử dùng nicotin nhai, dán... vẫn không cai được. Mặt khác, việc hút, rít, sờ, cầm, nắm, gẩy điếu thuốc cũng là dạng hành vi gây nghiện. Điều đó giải thích vì sao việc cai thuốc lá thành công trên thế giới rất thấp, mà tỷ lệ hút thuốc ở Việt Nam lại cao hơn nhiều so các nước khác.

Vấn đề đặt ra ở đây là cần xác định, để tăng tỷ lệ cai thuốc thành công, cần một chiến lược lâu dài, giáo dục ý thức không chỉ trong cộng đồng, mà còn những thế hệ trẻ nhằm giúp thay đổi nhận thức và sự hợp tác của người hút thuốc, cũng như ngăn chặn tình trạng hút mới ở giới trẻ. Mặt khác, đối với những người chưa thể cai thuốc, cần có một giải pháp bổ trợ nhằm giảm tác hại hơn là để mặc cho họ tiếp tục hút thuốc lá như hiện tại.

Tìm giải pháp lâu dài

Chủ tịch Liên chi Hội Hô hấp thành phố Hồ Chí Minh PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc cho rằng, đầu tiên, cần phòng ngừa việc giới trẻ hút thuốc, cần giáo dục, đưa việc phòng, chống thuốc lá vào ngay trong trường học, kể cả nhà trẻ. Ở lứa tuổi mẫu giáo, các em có ý thức rất cao, ghi nhớ lời thầy cô nói và cũng có ảnh hưởng lớn với cha mẹ, khi về nhà, các em có thể khuyên các thành viên gia đình bỏ thuốc lá. Việc ngăn chặn những người mới hút thuốc lá chiếm 50% thành công trong chiến lược này. Trong tương lai, khi những em bé này 17-18 tuổi, các em đã ý thức được mối nguy hiểm và sẽ tránh được việc hút thuốc.

Chiến lược thứ 2 là tăng cường tuyên truyền Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, đặc biệt là về biện pháp cai nghiện, quy định cấm hút thuốc tại các nơi treo biển cấm. Đây là chiến dịch phòng, chống tác hại của thuốc lá mà Bộ Y tế đã và đang làm trong nhiều năm. 

Hút thuốc lá thụ động rất nguy hiểm với phụ nữ, trẻ em vì phổi của những người này rất nhạy cảm với thuốc lá. Khi hút thụ động, các chất gây ung thư không đi qua đầu lọc nên nồng độ cao hơn so với hút thuốc chủ động. Hiện nay, việc cấm hút thuốc trong trường học, bệnh viện, một số hệ thống nhà hàng, quán cafe, các bến xe... đang được đánh giá cao.

Dưới góc độ y học, BS. Lê Đình Phương, Trưởng khoa Nội tổng quát, Bệnh viện FV phân tích, ai cũng biết, muốn hút thuốc lá điếu thì phải đốt thuốc. Khi đó, nhiệt độ đầu điếu thuốc lá bị đốt tăng lên đến 900 độ C và sinh ra những chất và hợp chất cực kỳ độc hại như: Những chất sinh ung thư, carbon monoxide, chất gây xơ vữa thành động mạch tăng lên đáng kể và gây ra các bệnh lý liên quan đến hút thuốc lá. Do đó, nếu quá trình đốt cháy được loại bỏ, hàm lượng các chất gây hại sẽ giảm đi đáng kể.

Trong khi đó, nicotin là một chất tương đối không độc hại, không có tác dụng ngoại lý nghiêm trọng, không tăng yếu tố tim mạch, tỷ lệ ung thư và tử vong. FDA của Mỹ và Viện Y tế và Chất lượng điều trị quốc gia Anh (NICE) đã xác nhận rằng nicotin không phải là nguyên nhân chính của những bệnh lý do hút thuốc.

Từ những hiểu biết về tập tính của người hút thuốc và khoa học của việc loại bỏ quá trình đốt cháy, các giải pháp giảm tác hại thế hệ tiếp theo phải đáp ứng được cả hai yếu tố này. Có như vậy thì mới dễ dàng thuyết phục được người hút thuốc chuyển đổi. 

Đến nay, các nghiên cứu trong lĩnh vực tim mạch về các sản phẩm giảm tác hại thay thế thuốc lá điếu áp dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy đã được công bố trên các tạp chí uy tín trên thế giới như: Tạp chí Tim mạch châu Âu, Tạp chí Y khoa châu Âu... 

Tạp chí uy tín Circulation còn đăng tải một nghiên cứu được thực hiện trên 5 triệu người hút thuốc lá nhằm đánh giá mối liên hệ giữa những thay đổi trong thói quen sử dụng thuốc lá đốt cháy và thuốc lá không đốt cháy với nguy cơ mắc bệnh tim mạch trong ngắn hạn. Kết quả cho thấy, khi người dùng thuốc lá điếu đốt cháy chuyển đổi sang sử dụng thuốc lá không đốt cháy thì nguy cơ mắc các bệnh tim mạch thấp hơn 34% so với tiếp tục hút thuốc lá điếu đốt cháy. Dĩ nhiên, việc cai hoàn toàn thuốc lá và nicotin vẫn là tốt nhất.

Hiện nay, trên thế giới, ngoài hai tổ chức uy tín trên, Bộ Y tế Nhật Bản cũng đã chính thức cho phép thương mại các sản phẩm áp dụng công nghệ loại bỏ quá trình đốt cháy này. Thậm chí, Bộ Y tế Anh còn có khuyến cáo sử dụng các sản phẩm công nghệ này để giúp người hút thuốc cai thuốc lá.

Có thể nói, chính sách “zero thuốc lá” này cũng tương tự như chính sách “zero Covid”, đều là những hướng tiếp cận không khả thi. Nếu xã hội chấp nhận sống chung hòa bình với Covid-19 và áp dụng chiến lược giảm thiểu tác hại bằng nguyên tắc “5K”; thì tương tự với thuốc lá, cũng nên nhìn nhận công bằng dựa trên sở cứ khoa học và sớm áp dụng chiến lược giảm tác hại để bổ trợ cho các chính sách về sức khỏe cộng đồng.  

Hà Phong