Nghề gò đúc đồng truyền thống- tinh hoa xưa và nay

Xã hội - Ngày đăng : 15:31, 14/11/2004

(HNMĐT) - Đúng như tên phố Hàng Đồng, người dân Hà Nội và khách thập phương đến đây có thể mua được những sản phẩm từ gò đúc đồng rất đẹp, độc đáo và mang hồn dân tộc. Theo lịch sử thì nghề này có nguồn gốc từ làng Đại Bái, Gia Bình, Bắc Ninh. Ông tổ nghề là Nguyễn Công Truyền, sinh năm 989 tại làng Đại Bái, trong một gia đình nhà nho. Chính người Đại Bái đã mang công nghệ và kinh nghiệm ra phát triển ở đất Thăng Long- Hà Nội, tập trung chủ yếu ở phố Hàng Đồng rồi lan rộng ra cả phố Hàng Trống, Hàng Khay, Hàng Bạc và Tràng Tiền.

Nghệ nhân gò đúc đồng Nguyễn Viết Lâm, một người rất am hiểu về gốc của nghề cho biết: "Từ khi hình thành cho đến thế kỷ 19, Đại Bái đã từng là một trung tâm đồ đồng lớn của cả nước. Mỗi gia đình Việt Nam đã từng sử dụng sản phẩm làm từ đồng như: nồi đồng, mâm đồng, chậu thau, siêu đun nước, cơi trầu... hoặc cồng, chiêng, thanh la, não bạt phục vụ trong các lễ hội. Đặc điểm của sản phẩm gò đồng ở đây là từ hình dáng đơn giản đến phức tạp, người thợ cũng gò liền một khối, không hàn, chắp nối. Sản phẩm khi hoàn thiện, các mặt búa gò có hàng lối đều đặn trông như trang trí".

Từ nguồn gốc gò đúc đồng, qua nhiều thế hệ nghề đã phát triển ra thành nghề tam khí, chạm bạc, chạm khắc đồng trang trí tạo ra những bộ đỉnh nến, bình hương, mâm trổ, ấm chén, ống vôi, xà tích, tranh tứ bình... bằng chất liệu kim loại quí.

Ông Lâm tự hào nhớ lại, thời Pháp thuộc tại Vườn hoa Canh Nông- bên Cột cờ Hà Nội chính quyền đương thời đã dựng nhóm tượng đài có hình ảnh thợ gò đồng Đại Bái. Tại các kỳ hội chợ đấu xảo ở Hà Nội hay Paris- người Đại Bái đã có sản phẩm gửi đi trưng bày, thi thố tài năng và đã có không ít lần đạt giải.

Năm 1954, kháng chiến thắng lợi, trước khi Pháp rút ra khỏi Hà Nội chúng cho phá hoại các đường dây tải điện. Trong lúc Thủ đô vừa giải phóng còn nhiều khó khăn chính người thợ đồng Đại Bái- nghệ nhân Nguyễn Viết Phấnđã có sáng kiến thu gom dây điện đã bị cắt, hàn nối và chuốt lại thành cuộc có độ dài tùy ý, góp phần khôi phục lại đường dây tải điện của Thủ đô và các tỉnh lân cận.

Những ngày Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại, đánh phá ác liệt Hà Nội, người thợ gò đồng đã góp sức sáng tạo làm ra những chi tiết cho Bộ quốc phòng, Nhà máy điện Yên Phụ, Uông Bí... Bên cạnh đó, người thợ còn tận dụng xác máy bay Mỹ bị bắn rơi để làm ra những chiếc lọ hoa xinh xắn, những tranh, tượng mang hình ảnh chiến đấu của quân và dân ta gửi tặng bạn bè quốc tế.

Người thợ đại Bái cũng đã góp phần đúc tượng Bác Hồ trên đồi Thanh Tước; Trang trí những hoa văn bằng đồng trong lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh; dâng bình hương bằng đồng gò, ghép tam khí lên Đền Hùng, Đền Kiếp Bạc, Bảo tàng Kim Liên- Nghệ An; Phục chế trống đồng Ngọc Lũ theo công thức gò, khắc đồng truyền thống.

Ngày nay, sản phẩm đúc đồng Đại Bái không chỉ nức tiếngthơm trong nước mà còn làm ra nhiều mẫu hàng, tác phẩm tinh xảo để đóng góp cho thị trường xuất khẩu. Ở những cuộc triển lãm chuyên đề về nghề truyền thống tại Trung tâm triển lãm Vân Hồ hay Trung tâm Triển lãm Giảng Võ- Hà Nội, nhiều sản phẩm gò đúc đồng đã đạt huy chương vàng. Đến nay trong lĩnh vực này cũng có gần chục người được phong tăng danh hiệu nghệ nhân.

"Hướng tới kỷ niệm 1000 năm Thăng Long- Hà Nội, người thợ đồng Đại Bái đang tìm tòi, sáng tạo để có những tác phẩm mới mang dấu ấn, tinh hoa nghệ thuật của nghề gò đúc đồng truyền thống xưa và nay"- Nghệ nhân Nguyễn Viết Lâm đã nói lên tâm nguyện của mình và cũng như những người thợ tâm huyết trong nghề như vậy.

Bài, ảnh:Lan Hương

LANHUONG