Nghệ sĩ phải tích lũy cho mình nhiều trải nghiệm

1. Tôi biết đến NSƯT Bùi Như Lai qua một vai diễn trong bộ phim truyền hình “Đất và người” của đạo diễn Nguyễn Hữu Phần - được công chiếu cách đây hơn 20 năm. Tuy là vai phụ nhưng anh đã để lại nhiều ấn tượng với người xem bởi lối diễn chân thật, giản dị, ra “chất” của một người làm thuê cho xưởng cơ khí. Mãi gần đây, khi được trò chuyện trực tiếp với anh, tôi mới biết đó là một trong những vai diễn đầu tiên của anh. Buổi gặp gỡ thú vị dần khi tôi khám phá ra nhiều điều mới mẻ trong con người anh, một Bùi Như Lai khác hẳn vẻ trầm tĩnh vốn có, đặc biệt là ý chí vươn lên làm mới mình, không ngại khó khăn, thử thách.

Cuộc đời Bùi Như Lai gắn với 3 cột mốc quan trọng. Cột mốc đầu tiên là thời điểm tháng 8-1998 khi anh nhận giấy báo nhập học diễn viên tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Cột mốc thứ 2 vào năm 2013, khi cương vị công tác của anh chuyển từ Phó Trưởng phòng Nghệ thuật (Nhà hát Tuổi trẻ) sang Trưởng Đoàn kịch 1 (Nhà hát Tuổi trẻ). Cột mốc thứ 3 vào năm 2019, khi anh chuyển công tác từ Nhà hát Tuổi trẻ về Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội.

Được điều chuyển qua nhiều vị trí, nhiều đơn vị công tác nhưng với anh, điều quan trọng là vẫn được làm nghệ thuật, cống hiến hết mình cho nghệ thuật. “Tôi làm quản lý và đi dạy khá sớm nhưng những nghề đó cũng đều xoay quanh cuộc đời nghệ sĩ của tôi. Thử hỏi, nếu tôi không làm tốt vai trò diễn viên, đạo diễn thì làm sao có thể thuyết phục được sinh viên cũng như cấp dưới của mình?” - anh nhấn mạnh.

Là một diễn viên được đào tạo bài bản tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội và có một số vai diễn gây ấn tượng, nhưng đã có lúc nghệ sĩ Bùi Như Lai muốn dừng sự nghiệp diễn xuất, bởi anh cảm giác rằng nếu tiếp tục làm thì sẽ lâm vào vòng luẩn quẩn, không thoát ra được về mặt tư duy. Chính lúc chán nản và buồn tẻ ấy, anh đã gặp đạo diễn, Nghệ sĩ nhân dân Lê Hùng, ông cho lời khuyên: “Lai hãy đi học đạo diễn”. Và thế là anh nghe lời, đèn sách mấy năm trời dưới mái trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội.

Thêm nữa, anh đã được tham gia khóa đào tạo “Nâng cao năng lực sáng tạo của con người” do Nhà hát David Glass của Anh hợp tác với Việt Nam tổ chức trong 3 năm (2002-2005). Chính trong khoảng thời gian đi học này, việc được lĩnh hội kiến thức từ thầy cô, bạn bè, được giao lưu, mở rộng mối quan hệ với các tổ chức quốc tế đã mang đến cho anh cách nhìn mới mẻ về nghệ thuật. Nếu như trước đây anh thường chờ đạo diễn đến gọi mình thử vai thì nay, anh đã chủ động tìm vai, chủ động tìm nguồn kinh phí để dàn dựng những vở diễn của mình.

2. Hơn 20 năm làm nghề, nghệ sĩ Bùi Như Lai đã giành không ít giải thưởng, nhưng có lẽ “cú đúp” huy chương tại Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm năm 2022 đã đem lại cho anh cảm xúc đặc biệt nhất. “Tôi đã dàn dựng vở “Ê-đíp làm vua” (Huy chương Bạc) cho sinh viên Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Đối với các em sinh viên, những diễn viên tương lai thì đây hẳn là một kỷ niệm khó quên, cũng có thể nói là cột mốc có ý nghĩa tiếp thêm niềm đam mê và tình yêu với diễn xuất. Còn vở “Đến bến bờ kia” (1 trong 4 vở giành Huy chương Vàng) dàn dựng cho Đoàn Kịch nói Hải Phòng, với tôi như một sự vượt qua chính mình. Bởi vào năm 2008, tôi làm trợ lý cho đạo diễn vở này để tham gia Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm nhưng theo con mắt của tôi, đó là một thất bại” - NSƯT Bùi Như Lai chia sẻ.

Theo NSƯT Bùi Như Lai, vở “Đến bến bờ kia” đã đạt được các tiêu chí của sân khấu thử nghiệm nhưng vẫn giữ được tính hấp dẫn, khả năng truyền tải ý nghĩa, thông điệp từ tác giả cho đến đạo diễn, ê kíp sáng tạo. “Khi Đoàn Kịch nói Hải Phòng đề nghị tôi dựng vở để tham dự Liên hoan, tôi có giới thiệu 3 tác phẩm nhưng cuối cùng Đoàn và tôi đã thống nhất chọn dựng vở “Đến bến bờ kia” (được chuyển thể từ tác phẩm của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp). Tôi đã khai thác triệt để tinh thần của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và tìm ra những cách thể hiện mới. Thay vì sử dụng con đò "của nhà văn", tôi đã dựng trên sâu khấu những giàn giáo với tầng lớp đan xen cùng quan điểm xây dựng con người vượt qua tiền bạc, danh lợi, vươn tới xây dựng đất nước giàu đẹp, văn minh hơn... Cái hay của sự chuyển hóa là khi vở diễn kết thúc con đò được giải nghiệp và được sang sông, con đò đã đẩy xuống sông những linh hồn của người xấu, đồng thời đón trở lại những linh hồn của người tốt” - NSƯT Bùi Như Lai chia sẻ.

3. Mới đây, trong những ngày đầu năm 2023, khán giả bất ngờ khi “gặp lại” NSƯT Bùi Như Lai trên vai trò diễn xuất trong bộ phim truyền hình “Dưới bóng cây hạnh phúc” của đạo diễn Vũ Trường Khoa. Lấy bối cảnh cuộc sống ven đô, bộ phim xoay quanh mối quan hệ gia đình với rất nhiều tình tiết bất ngờ, thú vị. Trong phim, anh vào vai Tố với bề ngoài lạnh lùng, bất cần đời nhưng ẩn sâu bên trong là người từng bị tổn thương tình cảm. Sau thất bại của cuộc hôn nhân đầu tiên, trong Tố đầy thù hận, xa lánh phụ nữ. “Nhiều người biết tôi trở lại diễn xuất sau nhiều năm thì lo ngại rằng, liệu tôi có bị đạo diễn Vũ Trường Khoa “quát nạt”, “điều khiển” không? Nói thật là tôi không ngại bị “chỉ đạo” mà chỉ ngại lối diễn của mình không bắt nhịp được với dàn diễn viên trẻ đầy tài năng. Tôi nghĩ, là một nghệ sĩ thì phải tích lũy cho mình nhiều trải nghiệm” - anh bộc bạch.

Cuộc đời làm nghệ thuật đa phần gắn bó nghề đạo diễn sân khấu, không được đông đảo khán giả biết tới so với đạo diễn truyền hình, tuy nhiên, NSƯT Bùi Như Lai lại không coi đó là thiệt thòi. Bởi với anh, làm nghệ thuật, ngoài bằng cái tâm trong sáng và tinh thần cầu thị thì người nghệ sĩ phải biết khiêm tốn, biết giấu cái tôi cá nhân để hướng đến cái chung. Anh cũng luôn ý thức rằng, nghề của mình là “làm dâu thiên hạ”, không thể làm vừa lòng tất cả mọi người, nhưng đã là nghệ sĩ thì chỉ cần có được khán giả của riêng mình, khiến họ yêu mến tác phẩm của mình là đủ rồi.

Đạo diễn, Tiến sĩ, Nghệ sĩ ưu tú Bùi Như Lai sinh năm 1979, hiện là Trưởng khoa Sân khấu, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Anh đã đoạt nhiều giải thưởng như Giải thưởng Diễn viên trẻ triển vọng tại Cuộc thi Tài năng trẻ sân khấu toàn quốc năm 2003, Huy chương Vàng biên đạo hình thể tại Liên hoan sân khấu thử nghiệm toàn quốc lần thứ nhất - năm 2008, Huy chương Vàng với vai diễn Ngô Thì Nhậm tại Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp 2015, Giải thưởng “Đạo diễn có sáng tạo xuất sắc” trong Liên hoan nghệ thuật sân khấu toàn quốc về “Hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân năm 2020”, Giải Đạo diễn xuất sắc tại Liên hoan tuồng và dân ca kịch toàn quốc 2022...