Bài 3: Phải là một cuộc bứt phá, tự nhận thức và đổi mới

Vùng đất của hội tụ, kết tinh, lan tỏa này là nơi tập hợp hơn 3.000 văn nghệ sĩ, hội viên Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật (VHNT) Hà Nội và trong số này, nhiều người đồng thời là văn nghệ sĩ thuộc các hội VHNT trung ương. Một nguồn lực lớn, tạo nên đặc trưng riêng của văn nghệ đất nghìn năm văn hiến.

Thôi thúc từ thực tế đời sống

Nhìn từ lịch sử cận, hiện đại, đặc biệt qua 30 năm đổi mới, có thể nhận định: VHNT Hà Nội đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử trong việc phản ánh, xây dựng hình tượng con người Hà Nội trong lao động, chiến đấu. Không phải ngẫu nhiên mà cụm từ "Hà Nội", "Con người Hà Nội" đã trở thành một hình tượng, một đặc tính thẩm mỹ trong VHNT cả nước. Tâm hồn, nhân cách Hà Nội được phản ánh trong tác phẩm điện ảnh, hội họa, thơ ca… như một thứ "hương thầm" say đắm và lay động, cổ vũ người Hà Nội nói riêng, người Việt Nam nói chung sống, yêu, lao động, hy sinh vì Thủ đô, vì đất nước.

VHNT vừa là bảo tàng lưu giữ tâm hồn, vẻ đẹp thanh lịch, hào hoa, anh dũng… của người Hà Nội trong lịch sử, vừa trở thành tấm gương soi mình để hoàn thiện nhân cách mỗi người. Tất nhiên, cuộc sống hiện tại với những biến động phức tạp đang đòi hỏi VHNT có bước đi mới. Một công trình nghiên cứu về người Hà Nội trong VHNT năm 2010 của nhóm các nhà khoa học là GS. Vũ Khiêu, nhà thơ Bằng Việt, nhà nghiên cứu Nguyễn Vinh Phúc đã chỉ ra: Sự biến đổi nhanh chóng và đa dạng trong đời sống vật chất, tinh thần, tư tưởng, đạo đức, lối sống của nhiều tầng lớp nhân dân Thủ đô tạo nên hiện thực mới, cũng có nghĩa là đối tượng mới của VHNT Hà Nội. Bên cạnh đối tượng công, nông binh thì trí thức mới, doanh nhân và những người đang tham gia vào quá trình dựng xây đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế tri thức cũng là một chủ thể cần quan tâm. Tất cả đòi hỏi VHNT thấu hiểu để phản ánh một cách sinh động, sâu sắc hiện thực với tinh thần dự báo, định hướng, dựng xây những giá trị mới của con người Hà Nội trong tổng thể giá trị con người Việt Nam hiện đại.

Như khẳng định của Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam tại hội thảo quốc gia về "Trách nhiệm của VHNT trong xây dựng con người Việt Nam hôm nay", thì "VHNT phải tôn vinh, khẳng định những chuẩn nhân cách cá thể theo hướng sáng tạo, trung thực, tâm huyết, trách nhiệm, mỗi người vì mọi người và mọi người vì mỗi người". Đây cũng là nội dung được nhắc rõ trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XVI: Xây dựng và phát huy lối sống "Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người; phê phán những mặt hạn chế trong giao tiếp, ứng xử, thái độ, trách nhiệm với cộng đồng của một bộ phận cư dân Hà Nội".

Văn học - nghệ thuật vì con người Thủ đô

"Văn nghệ sĩ Thủ đô phải nhìn thẳng vào thực tế, dựa trên truyền thống đạo đức của dân tộc để phát huy phẩm chất cao quý của con người Hà Nội đã hình thành trong lịch sử. Vừa phản ánh con người Hà Nội trong thực trạng hiện nay, vừa góp phần xây dựng con người kiểu mới cho tương lai". Để làm được điều này, phải có những bứt phá, tạo động lực cho VHNT từ cả hai phía: Chính sách, môi trường sáng tạo cho văn nghệ sĩ và sự đổi mới của chính người sáng tạo. Trong buổi gặp gỡ đầu năm với giới VHNT Thủ đô, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung đã bày tỏ sự quan tâm sâu sắc và nhanh chóng giao các cơ quan chức năng phối hợp xem xét chính sách nhà ở cho văn nghệ sĩ có hoàn cảnh khó khăn, nhà sáng tác cho văn nghệ sĩ báo cáo để thành phố sớm trả lời Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội.

Để thúc đẩy VHNT, cổ vũ văn nghệ sĩ thì việc lâu dài và lớn lao nhất là tạo ra môi trường tôn vinh văn hóa, giá trị tinh thần. Quyết định nhanh chóng của Hà Nội trong việc tổ chức Phố sách Xuân 2016 không chỉ là sự kiện xuất bản, mà còn là tiếng nói thể hiện sự ủng hộ và thái độ của thành phố trong việc quyết tâm xây dựng xã hội học tập, thúc đẩy văn hóa đọc, khuyến khích sáng tạo của văn nghệ sĩ, trí thức thành phố. Đặc biệt, lãnh đạo Hà Nội đã bày tỏ mong muốn tạo điều kiện để văn nghệ sĩ từ các kiến trúc sư, họa sĩ đến các nhà nhiếp ảnh, nhà văn… thâm nhập sâu rộng vào thực tế đời sống, tham gia trực tiếp vào việc triển khai thực hiện các chương trình công tác của Thành ủy. Từ đây, mỗi tác phẩm mang theo niềm rung cảm lớn với cuộc đời sẽ quay lại tác động nhiều hơn, thiết thực hơn tới việc xây dựng, bồi đắp các giá trị của con người Hà Nội thanh lịch, văn minh.

Quả thật, nếu đã yêu câu thơ Bằng Việt viết "Những con đường dạ hương làm tim đập không yên", thì tự thấy không thể xả rác bừa bãi. Những gì thành phố làm cho "Năm trật tự và văn minh đô thị" đâu phải xa lạ mà rất gần gũi. Văn nghệ phải nhen ngọn lửa của lòng nhân ái, trách nhiệm với cộng đồng và nếp sống mới cho người Thủ đô. Hơn lúc nào hết, ta thực sự cần những tác phẩm cắm rễ sâu vào đời sống, có sức lay động mạnh mẽ như vậy. Muốn thế, điều quan trọng không kém chính là tài năng, sự đổi mới về ý thức thẩm mỹ của văn nghệ sĩ Thủ đô để có thể thẩm thấu đời sống, mở rộng trái tim và đủ sức lắng nghe, chuyển hóa "Mỗi tiếng đập cánh nơi đâu cũng rung lên một khát vọng của con người" (Bằng Việt).