Ứng phó với biến đổi khí hậu: Biến thách thức thành cơ hội

Đối với Hà Nội, theo báo cáo kết quả cập nhật kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH trên địa bàn thành phố, BĐKH đã thể hiện rõ trong nhiều thập kỷ qua. Theo số liệu khí tượng, tổng lượng mưa trung bình năm tăng từ 1.249mm (giai đoạn trước 1975) lên hơn 1.676mm (giai đoạn 1975-2005) và 1.630mm (giai đoạn 2005-2013); chênh lệch lượng mưa giữa tháng lớn nhất và tháng nhỏ nhất từ 50 đến 80 lần; giá trị mưa ngày lớn nhất cũng tăng mạnh, từ 175mm lên 347mm.

Tương tự, nhiệt độ trung bình năm giai đoạn trước 1975 là 27 độ C thì đến giai đoạn 1975-2005 là 27,8 độ C, giai đoạn 2005-2010 là 28,2 độ C. Đặc biệt, chỉ số nhiệt độ cao tăng mạnh từ 33,08 độ C trước năm 1975 lên 33,74 độ C giai đoạn 1975-2005 và đạt 34,8 độ C giai đoạn 2005-2013. Năm 2015, hiện tượng ElNino dự báo đạt cường độ mạnh tương đương năm 1997-1998 và trên 90% khả năng kéo dài đến hết Đông - Xuân 2015-2016. Như vậy, nền nhiệt trung bình hầu hết khu vực có xu hướng cao hơn trung bình nhiều năm. Hiện tượng rét đậm, rét hại ít hơn trung bình nhiều năm và không kéo dài. Mùa mưa cũng đến muộn và kết thúc sớm.

Ảnh hưởng của BĐKH cũng có thể xác nhận rõ rệt. Điển hình, tại khu vực nội thành là tình trạng úng ngập trầm trọng khi có lượng mưa lớn từ 50mm trở lên. Còn tại ngoại thành, sản xuất nông nghiệp chịu thiệt hại nặng nề do thiên tai, bão lũ. Huyện Thanh Trì, tháng 11-2008, trận lụt lịch sử gây ngập toàn bộ địa bàn, đặc biệt là các xã lưu vực Sông Nhuệ như Hữu Hòa, Tả Thanh Oai, Đại Áng, Vĩnh Quỳnh, Ngọc Hồi…

Tuyến đường Phan Trọng Tuệ bị ngập nặng, chia cắt Yên Xá (Tân Triều), Vĩnh Quỳnh, Đại Áng. Cùng với đó, lũ Sông Hồng lên trên báo động 2, gây thiệt hại hàng trăm héc ta lúa, hoa màu, diện tích nuôi trồng thủy sản. Thị xã Sơn Tây, năm 2013, do ảnh hưởng của bão số 6, trên địa bàn thị xã có mưa rất to, gây sạt lở bờ Sông Hồng. Xếp hạng mức độ "tổn thương" do BĐKH, đứng đầu là huyện Ứng Hòa, có gần 3.000ha ở mức độ rất cao; tiếp đến là Mỹ Đức hơn 4.400ha ở mức cao… Ở mức độ trung bình, Mỹ Đức có hơn 9.500ha, tiếp đến là Phú Xuyên hơn 9.300ha. Ở mức độ thấp, huyện Chương Mỹ có gần 17.000ha…

Theo kịch bản BĐKH và nước biển dâng của Việt Nam được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố năm 2012, vùng Đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có Hà Nội, nhiệt độ trung bình có thể tăng 1,7 độ C (nếu phát thải được giữ ở mức độ thấp) đến 3,3 độ C (nếu phát thải ở mức độ cao) ở thời điểm cuối thế kỷ XXI. Nhiệt độ mùa đông sẽ tăng nhiều nhất so với các mùa trong năm, lần lượt ở mức 1,8 độ C - 2,8 độ C và 3,5 độ C, tương ứng với mức phát thải thấp - trung bình và cao. Về lượng mưa, mức tăng trung bình 5%-6% nếu mức phát thải thấp; 7% nếu mức phát thải trung bình và 10% nếu mức phát thải cao. Rõ ràng BĐKH, mà tiêu biểu là sự nóng lên toàn cầu, là thách thức lớn nhất nhân loại đang phải đối mặt.

Tuy nhiên, BĐKH cũng được xem là cơ hội để thay đổi tư duy phát triển, tìm ra mô hình và phương thức phát triển theo hướng phát thải các bon thấp thay cho mô hình thông thường các nước đang lựa chọn là dựa trên khai thác tài nguyên thiên nhiên, tận dụng lao động giá rẻ, gây ô nhiễm môi trường. BĐKH có thể gây ra tiêu cực, tổn thương cho hoạt động kinh tế - xã hội, nhưng cũng là cơ hội để chuyển đổi cơ cấu kinh tế - xã hội theo hướng tăng trưởng "xanh".

Việc thực hiện giải pháp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính có thể mang lại cơ hội chuyển đổi công nghệ sản xuất với sự hỗ trợ của các nguồn lực trong và ngoài nước. Trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình, các nguồn tài trợ quốc tế đang hạn chế dần và thay đổi sang tính chất hợp tác hai bên cùng có lợi, BĐKH mở ra các cơ hội thúc đẩy hợp tác toàn cầu, đa phương, qua đó nước đang phát triển như Việt Nam có thể tiếp cận các cơ chế mới, tiếp nhận hỗ trợ tài chính và công nghệ từ các nước phát triển.

Hiện nay, các hoạt động thích ứng BĐKH được Hà Nội thực hiện bằng vốn ngân sách. Đây không phải là giải pháp bền vững vì hoạt động này đòi hỏi nguồn vốn lớn trong thời gian dài. Vì vậy, thành phố có thể thực hiện cơ chế hợp tác công - tư để huy động nguồn lực, chia sẻ lợi ích và rủi ro. Bảo hiểm thiên tai là một ví dụ trong những hình thức để tư nhân tham gia vào ứng phó BĐKH. Tương tự như vậy, nếu thành phố có phương thức, có cơ chế phù hợp, hoạt động thích ứng BĐKH cũng có thể trở thành cơ hội phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.