Con người là yếu tố quan trọng

- Với tư cách vừa là một nhà khoa học trong lĩnh vực đặc biệt là năng lượng nguyên tử (NLNT), vừa là nhà quản lý, ông có thể cho biết điều gì là cần thiết nhất trong nghiên cứu khoa học, nhất là trong lĩnh vực mà ông đang đảm trách?

- Có thể nói ngành nào cũng vậy, nhưng đối với ngành hạt nhân nói riêng đội ngũ cán bộ là rất quan trọng. Trong lĩnh vực hạt nhân, đội ngũ cán bộ rất đa ngành, đa lĩnh vực, nên xây dựng đội ngũ của ngành hạt nhân, chính là góp phần đưa được kỹ thuật hạt nhân phục vụ cho các ngành khác. Ví dụ, hiện nay chưa có nhiều kỹ thuật khác để có thể thay thế được kỹ thuật hạt nhân trong chẩn đoán sớm khối u và điều trị ung thư bằng chiếu xạ; kỹ thuật tạo ra các giống cây trồng mới bằng đột biến phóng xạ cũng vậy, rất tiên tiến và đặc thù; hoặc trong các nhà máy công nghiệp sản xuất giấy, xi măng, luyện thép... việc đo các mức chất lỏng trong bình kín, đánh giá mật độ vật liệu, kiểm tra độ dày lớp mã... hoặc đánh giá các quá trình ăn mòn và tình trạng bên trong các cột chưng cất trong các nhà máy hóa chất, lọc dầu... Vì thế cần đào tạo đội ngũ kỹ thuật đa ngành để vừa có khả năng nghiên cứu, vừa có khả năng triển khai các kỹ thuật hạt nhân phục vụ các ngành.

Tuy nhiên, làm được việc đó cần phải có cơ chế chính sách, cần tạo điều kiện cho các cán bộ khoa học và công nghệ, xây dựng các chương trình nghiên cứu ứng dụng vào thực tiễn… và như vậy sẽ có sự lan tỏa từ ứng dụng của ngành hạt nhân ra các ngành khác. Nếu có được một chương trình nghiên cứu có định hướng, có tính lâu dài thì sẽ thúc đẩy đào tạo được đội ngũ cán bộ, đồng thời đưa ra các ứng dụng thiết thực phục vụ đời sống xã hội.

- Vậy theo ông, trong thời gian qua, ngành NLNT cũng như Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt đã làm được những gì theo tinh thần nói trên?

- Về chuyên môn, trước hết nói về ứng dụng kỹ thuật hạt nhân và đồng vị phóng xạ vào lĩnh vực y tế, đặc biệt là trong 5 năm gần đây, số lượng đồng vị phóng xạ cung cấp cho các bệnh viện đã tăng nhiều. Hiện nay, có 25 bệnh viện đang sử dụng sản phẩm trong nước do chính ngành NLNT cung cấp.

Trong công nghiệp, kỹ thuật đánh dấu đồng vị phóng xạ phục vụ thăm dò và khai thác dầu khí đã được áp dụng thành công trong nước và đang vươn ra thị trường của các quốc gia giàu dầu khí ở Trung Đông. Bên cạnh đó, trong nông nghiệp, kỹ thuật chiếu xạ tạo giống cây trồng đã được các viện nghiên cứu của ngành Nông nghiệp thực hiện.

Tuy nhiên, để đạt được các kết quả, một yếu tố quan trọng là do cơ chế chính sách thuận lợi, nhiều chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về lĩnh vực NLNT được ban hành. Nhiệm vụ của ngành NLNT nói chung trong những năm vừa qua là vừa phải tham gia xây dựng cơ chế chính sách để sao cho thực thi kế hoạch thực hiện dự án điện hạt nhân, vừa tham gia nghiên cứu lựa chọn công nghệ cho các nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, đánh giá tác động môi trường của các địa điểm dự kiến xây dựng nhà máy... đào tạo đội ngũ cán bộ cũng như thực hiện các công việc liên quan đến thông tin dân chúng về điện hạt nhân.

Hiện lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt là một trong khoảng 100 lò thuộc chương trình toàn cầu về giảm độ giàu nhiên liệu của lò phản ứng nghiên cứu và lò thử nghiệm. Việt Nam đã tuân thủ đề xuất của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế là tham gia chương trình để cùng hướng tới mục tiêu ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân bằng cách giảm thiểu, tiến tới loại bỏ việc sử dụng uranium có độ giàu cao trong các ứng dụng hạt nhân dân sự. Vì vậy, ngành NLNT Việt Nam đã trực tiếp chủ trì và thực hiện dự án, kéo dài gần 10 năm từ năm 2005 đến cuối năm 2013 và kết quả là chúng ta đã thực hiện thành công dự án chuyển đổi nhiên liệu của lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt từ độ giàu cao sang độ giàu thấp và chuyển trả tất cả nhiên liệu độ giàu cao về Liên bang Nga, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

- Ông có lời khuyên nào cho các nhà khoa học trẻ theo đuổi lĩnh vực NLNT?

- Cần phải tạo được sự đam mê cho thế hệ trẻ, hiện nay tôi thấy khó hơn trước đây vì có quá nhiều sự thu hút từ các ngành, lĩnh vực khác, nên chúng tôi không dám so sánh với 30 - 40 năm về trước, khi đi theo ngành hạt nhân với hành trang là niềm đam mê và hoài bão. Khi chưa có đam mê thực sự thì chưa thể đầu tư đi sâu nghiên cứu để hiểu biết sâu sắc vấn đề, lĩnh vực mà mình theo đuổi. Bên cạnh niềm đam mê còn cần sự nghiêm túc trong khoa học. Với ngành hạt nhân thì điều này càng được đòi hỏi cao, đặc biệt trong vận hành thiết bị bức xạ và hạt nhân, vốn liên quan trực tiếp đến an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân.

- Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này.