Mạnh về lý, hợp về tình?

Có thể thấy, việc điều chỉnh theo hướng tăng nặng các chế tài xử phạt là cần thiết trong bối cảnh tai nạn giao thông vẫn rất cao hiện nay. Tuy nhiên, điều chỉnh ra sao, tăng đến mức nào, cần có sự cân nhắc thấu đáo. Ở đây xin không bàn đến những chế tài xử phạt cụ thể nói trên, mà đề cập vấn đề mang tính vĩ mô hơn nhưng là nền tảng để đưa ra những chính sách pháp luật phù hợp. Thực tế, chúng ta đang hướng tới xây dựng nhà nước pháp quyền, quản lý xã hội bằng pháp luật.

Nhưng bên cạnh tinh thần thượng tôn pháp luật thì đạo đức cần được coi là nền tảng xã hội. Nói cách khác là muốn duy trì kỷ cương xã hội cần phát huy cả hai yếu tố pháp luật và đạo đức. Ở một góc độ, pháp luật được xem là yếu tố điều chỉnh và hình thành nên đạo đức xã hội. Nếu pháp luật được xây dựng hợp lý, phù hợp với nguyện vọng của công dân và mục tiêu của Nhà nước sẽ phát huy khả năng điều chỉnh xã hội tốt nhất. Một hệ thống pháp luật phát huy cao nhất hiệu quả phải bảo đảm ba yếu tố "xây dựng pháp luật", "thực hiện pháp luật" và "ý thức pháp luật".

Bắt đầu từ xây dựng pháp luật, xét cụ thể trong những kiến nghị của Ủy ban An toàn giao thông, có thể thấy các chế tài được đưa ra là khá mạnh mẽ, nhiều điểm được đông đảo người ủng hộ như lái xe cơ giới vi phạm quy định về nồng độ cồn bị phạt tiền tới 20 triệu đồng và tước quyền sử dụng giấy phép lái xe 12 tháng; đồng thời phải thi lại nội dung về Luật Giao thông đường bộ trước khi cấp lại giấy phép lái xe... Những chế tài này được cho là sẽ có tính răn đe cao. Nhưng để đạt hiệu quả còn phụ thuộc vào yếu tố thứ hai là "thực hiện pháp luật". Hẳn rằng, nếu tất cả vi phạm trong thực tế được xử lý một cách nghiêm túc, không có những chuyện người vi phạm "xin xỏ", người xử lý "thông cảm" thì sẽ chẳng cần đến phải tịch thu xe. Tiếc là thực tế không như vậy, những tiêu cực trong việc xử lý vi phạm giao thông vẫn tồn tại như một lẽ "tất nhiên" thì chắc chắn các quy định sẽ khó được thực thi hiệu quả. Tức là khi hành vi trái pháp luật vẫn có thể sân si được thì yếu tố thứ ba là "ý thức pháp luật" sẽ khó có thể đạt được trạng thái tốt nhất.

Nhưng muốn để có được ý thức pháp luật trong người dân, không chỉ cần có sự hiểu biết pháp luật mà còn cần có cả yếu tố tình cảm của người dân với pháp luật. Chính vì thế, nếu cơ quan quản lý chỉ đưa ra các chế tài nghiêm khắc, thậm chí hà khắc, hoặc những chế tài thiếu phù hợp sẽ dẫn đến việc người dân không tôn trọng pháp luật. Đó là chưa kể tình trạng không đồng bộ trong các lĩnh vực xã hội, trong trường hợp cụ thể này ai cũng biết rượu gây tác hại nhiều mặt chứ không chỉ với an toàn giao thông, vậy tại sao ta không cấm rượu mà lại tịch thu xe?

Như vậy có thể nói, một hệ thống pháp luật "mạnh về lý" chưa đủ, mà nó còn cần đến cả "hợp về tình". Pháp luật không nên để người dân cảm thấy xa lạ, khi đó việc quản lý xã hội cũng bị tác động tiêu cực.