Khi lòng tin của bạn đọc bị thách thức

Chưa mừng đã lo

Vài năm gần đây, các hoạt động giới thiệu quảng bá sách mới xuất hiện ngày càng nhiều. Tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ ca, công trình nghiên cứu văn hóa, tôn giáo, lịch sử... đều có sự kiện ra mắt, giới thiệu, hội thảo, giao lưu với tác giả, dịch giả rất phong phú, đáp ứng nhu cầu đa dạng của công chúng. Sách in ấn đẹp hơn, thậm chí chuyên nghiệp hơn thể hiện cả trong thông cáo báo chí với thông tin về mã số ISBN (mã số sách quốc tế). Một số NXB hoặc đơn vị làm sách tư nhân như NXB Trẻ, Kim Đồng, Quảng Văn books, Nhã Nam... tạo được ấn tượng với bạn đọc về những bản in chất lượng, trình bày công phu... Nhiều bộ sách hay, sách quý được tái bản giúp ích cho cả người làm nghiên cứu lẫn bạn đọc có trình độ, có nhu cầu đọc sâu. Sách dịch cũng thu hút các dịch giả tên tuổi tham gia, bên cạnh đó cũng xuất hiện không ít nhà nghiên cứu, dịch giả trẻ thuộc thế hệ 8X vào cuộc...

Phải nói rằng, hoạt động xuất bản năm qua vẫn không ngừng tìm tòi, mang đến cho độc giả những sản phẩm giá trị về nội dung và đẹp về hình thức, chuẩn theo thông lệ quốc tế. Nhưng bấy nhiêu đó với người đọc vẫn là chưa đủ, vì lẽ cảm giác có một thị trường xuất bản xô bồ với lối làm sách ẩu và những lỗ hổng trong liên kết xuất bản cũng đang không ngừng tấn công người đọc.

Tính đến giữa tháng 11-2014, Cục Xuất bản - In và phát hành đã phát hiện, xử lý 282 xuất bản phẩm vi phạm; còn các NXB cũng tự phát hiện, dừng phát hành, thu hồi 22 cuốn. Có thể kể đến 41 xuất bản phẩm bị đình chỉ phát hành để sửa chữa, 12 cuốn khác bị đình chỉ để thẩm định nội dung, 13 cuốn bị đình chỉ để thu hồi... Không thể kể hết số lượng cũng như nội dung vi phạm của hàng trăm cuốn sách sai phạm. Nhưng có thể nói rõ rằng số lượng sách vi phạm về nội dung chiếm tỷ lệ lớn, bên cạnh đó cũng có hơn 150 cuốn vi phạm những quy định cơ bản và tưởng như rất đơn giản của Luật Xuất bản như ghi thông tin trên sản phẩm, xuất bản theo đúng nội dung đăng ký, không nộp lưu chiểu... Cả hai đối tác liên kết xuất bản bị xử phạt là Công ty Đinh Tị và Công ty Minh Thành thì đều có chung một lỗi là "Phát hành sách ra thị trường khi chưa có quyết định phát hành của giám đốc nhà xuất bản". Câu hỏi đặt ra là những đối tác liên kết này phải chăng đã phớt lờ vai trò của nhà xuất bản?

Một biên tập viên trẻ của một NXB cho hay, làm sách liên kết thường rất mệt, biên tập lơ là một tí là tội vạ ngay. Thực tế đã cho thấy rõ đối tác liên kết làm sách luật mà ghép cả hình diễn viên hài lên bìa, ngay tên gọi cũng nhập nhèm khi lấy năm xuất bản sách là 2014 đề ngay dưới tên gọi bộ luật, gây hiểu lầm về thời gian ra đời văn bản quan trọng này. Đã có NXB phải trả giá khi không làm tròn nhiệm vụ của mình khi thực hiện liên kết như NXB Thời đại, NXB Văn hóa thông tin với quyết định tạm dừng hoạt động... và một số NXB bị xử phạt vi phạm hành chính.

Hy vọng một diện mạo mới

Phải nói những quyết định xử lý kịp thời của cơ quan quản lý nhà nước như trên là cần thiết và biểu hiện thái độ không né tránh, nhưng thực sự cũng không gây bất ngờ cho người trong nghề và cả bạn đọc. Bởi lẽ, những sai phạm này đã quá phổ biến và ngày càng có nhiều các vụ vi phạm được chính người đọc lên tiếng và giới truyền thông vào cuộc. Quan trọng hơn cả là một số vấn đề gốc rễ của xuất bản, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên còn chưa được giải quyết thấu đáo. Ví như làm rõ mô hình hoạt động của các NXB, chính sách ưu đãi về thuế, sự quan tâm cụ thể của cơ quan chủ quản đối với điều kiện hoạt động của NXB, môi trường làm nghề lành mạnh cho biên tập viên... Đành rằng, đây là những vấn đề không nhỏ và cũng đã được nói từ lâu nhưng một khi nó chưa có những chuyển biến lớn thì hoạt động xuất bản còn có nhiều lúng túng.

Trước mắt, có lẽ để tiếp tục tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho những người hoạt động xuất bản thì cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực này đã nêu rõ năm 2015 sẽ tập trung cao độ cho công tác thanh tra, kiểm tra, gồm cả các cuộc thanh tra theo kế hoạch và thanh tra đột xuất.

Năm 2014, theo Cục Xuất bản - In và phát hành thì số đầu sách và số bản sách được xuất bản tiếp tục tăng so với năm trước. Các phố sách ngoài thị trường cũng chưa khi nào thôi nhộn nhịp. Nhưng chọn lựa sách trong thời buổi này để cho được sách hay, không vớ phải sách lậu hoặc sách bị xào, cắt xén... vẫn là thử thách lớn nhất đối với bạn đọc.