Môi trường đầu tư và kinh doanh của Việt Nam: Hiện thực và sự kỳ vọng

Chính sách mở cửa thu hút đầu tư là nhu cầu tất yếu của nền kinh tế đang hội nhập, nhưng làm gì để đạt kết quả tích cực lại là vấn đề rất khó khăn. Dù chỉ số môi trường kinh doanh và chỉ số cạnh tranh của Việt Nam được đánh giá là có những cải thiện, song bước đường phía trước còn không ít những việc phải làm.

Đại diện Eurocham xác nhận, từ đầu năm 2014 đến nay, DN các nước Châu Âu ghi nhận và hoan nghênh những nỗ lực, cải cách tích cực của Chính phủ Việt Nam. Cụ thể, chỉ số môi trường kinh doanh đạt 74/100 điểm và khẳng định kết quả này cũng tương ứng với việc Diễn đàn kinh tế thế giới xếp Việt Nam ở thứ hạng 68 về chỉ số cạnh tranh trong giai đoạn 2014-2015, tức tăng 2 bậc so với năm trước. Bà Nicola Connolly, Chủ tịch Eurocham cho biết, việc công bố Sách trắng sẽ là thông điệp gửi tới Chính phủ, cơ quan hữu quan Việt Nam về những đánh giá, thông tin và khuyến nghị để nâng cao hiệu quả quan hệ thương mại hai chiều. Ngoài ra, các chuyên gia cũng nhận định, Việt Nam, nhất là chính quyền các địa phương sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh rất gay gắt trong thu hút đầu tư với nhiều quốc gia trong khu vực.

Hiện, DN Châu Âu tại Việt Nam vẫn còn một số lo ngại về tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của tổ chức, cá nhân liên quan; các vấn đề, quy định pháp lý. Đặc biệt, họ xác định sự thiếu hụt về lực lượng lao động tay nghề cao sẽ là một trở ngại lớn trong quá trình thu hút vốn quốc tế của Việt Nam. Đại diện DN thành viên Eurocham cũng cho rằng, Chính phủ Việt Nam cần đáp ứng kỳ vọng ngày càng mạnh mẽ của giới đầu tư để duy trì sự tiến bộ, cải thiện liên tục về năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nói chung và môi trường kinh doanh nói riêng. Việt Nam còn nhiều việc phải làm, tập trung vào việc hoàn thiện môi trường pháp lý về đầu tư bên cạnh yêu cầu cải cách mạnh mẽ về thuế, hải quan để bảo đảm hỗ trợ DN tối đa, từ khi gia nhập đến lúc rút khỏi thị trường. Đương nhiên, "chủ nhà" luôn đứng trước áp lực từ phía cộng đồng nhà đầu tư nước ngoài để duy trì chất lượng môi trường đầu tư một cách ổn định.

Đặc biệt, DN thuộc mỗi nhóm ngành hàng đều nêu ra những mặt hạn chế hoặc có ý kiến đóng góp để Việt Nam cải thiện môi trường kinh doanh. Cụ thể, DN thuộc ngành dược nhận xét là do các quy định liên quan đến thử nghiệm và đưa thuốc chữa bệnh vào thị trường ở Việt Nam còn chậm, dẫn đến việc được mua thuốc mới đối với người dân thường chậm hơn 5 năm so với ở nước láng giềng. Trong khi đó, đại diện nhóm thực phẩm và thủy sản của Eurocham lại cho rằng, việc quản lý chất lượng thực phẩm, thủy sản chưa hiệu quả, khiến cho vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm chưa được kiểm soát; tình trạng ngộ độc, đe dọa đối với người tiêu dùng khá phổ biến và bức xúc đối với dư luận. Từ đó, DN Châu Âu kiến nghị, nên chăng cần nghiên cứu khả năng "thu về một mối" là thiết lập một cơ quan chuyên quản vấn đề này; tránh tình trạng "đông mà không tinh" như hiện tại.

Đại diện ngành rượu thuộc Eurocham cho rằng, cần có sự bình đẳng hơn đối với các DN, cơ sở cùng hoạt động trong ngành này; không nên có sự phân biệt. Căn nguyên được đưa ra là, rượu nhập khẩu luôn có xuất xứ, phải chịu thuế theo quy định và bảo đảm chất lượng nhưng không được khuyến khích trong khi thị trường vẫn bày bán rượu không có nguồn gốc. Đáng chú y, vấn đề vi phạm quyền sở hữu trí tuệ với rất nhiều hành vi vi phạm bản quyền, hàng nhái, hàng giả hiện chưa được đẩy lùi. Trong khi đó, hình phạt đối với người vi phạm quá nhẹ, không đủ sức răn đe. Đó là nguyên nhân làm nản lòng giới đầu tư cũng như giảm sút uy tín của môi trường kinh doanh. Đây là vấn nạn từ lâu, đã được nhận diện nhưng đến nay chưa được quản lý hiệu quả như mong muốn của xã hội; càng chưa đáp ứng được nhu cầu của DN chân chính.

Cá biệt, vẫn có ý kiến cho rằng, dù đã thực hiện cải cách hành chính nhiều nhưng vẫn còn tình trạng cơ quan chức năng thiếu quan tâm, thậm chí thờ ơ nên có khi DN phải chờ 6 tháng mới được cấp phép hoạt động. Những tồn tại trên khiến một số DN EU nhận định, mức độ thuận tiện cho DN hoạt động vẫn còn một khoảng cách so với mức độ chung của các nước phát triển hơn của ASEAN (ASEAN 6).

Trước tình hình đó, Việt Nam đang kiên trì chủ trương cải cách thể chế, tạo dựng môi trường kinh doanh phù hợp tập quán, đồng thời đúng với tinh thần của các cam kết quốc tế. Đơn cử, Quốc hội vừa thông qua Luật Đầu tư và Luật DN (sửa đổi) và hai luật này phát huy tác động mạnh mẽ, toàn diện đến môi trường đầu tư. Nói cách khác, đó là một bước tiến dài nhằm hoàn thiện quy định pháp lý theo hướng thông thoáng; lấy DN làm đối tượng phục vụ của bộ máy quản lý các cấp. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cho biết, việc ban hành hai luật này là sự "lột xác", cho phép khắc phục những điểm yếu, hạn chế tồn tại trong thời gian qua; nâng cao hiệu quả và tính hấp dẫn của môi trường đầu tư nói chung.