ASEAN ra tuyên bố lịch sử về tình hình Biển Đông: Đoàn kết làm nên sức mạnh

Thế nhưng, những diễn biến về tình hình an ninh khu vực khó lường ngày càng đặt ra cho ASEAN nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn vừa được các bộ trưởng tham dự Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM) lần thứ 24 tại Nay Pyi Taw (Myanmar) chỉ ra là làm thế nào để duy trì hòa bình và ổn định an ninh, an toàn hàng hải, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông trong bối cảnh Trung Quốc ngang nhiên vi phạm luật pháp quốc tế như hiện nay. Đó cũng là lý do vì sao lần đầu tiên kể từ năm 1995 đến nay ASEAN ra một Tuyên bố riêng về vấn đề Biển Đông.

Sự kiện Ngoại trưởng 10 nước ASEAN cùng thể hiện sự đồng lòng, nhất trí về Biển Đông cho thấy, việc bảo vệ chủ quyền trên vùng biển thiêng liêng này không còn là vấn đề nội bộ của mỗi quốc gia thành viên Hiệp hội, mà đã trở thành mối quan tâm chung của khu vực khi Cộng đồng ASEAN đang dần được định hình. Với 4 điểm quan trọng được nêu ra trong bản Tuyên bố riêng về Biển Đông, các nước ASEAN đã cho thế giới thấy rõ sự đoàn kết, nhất trí trong toàn khu vực trước thách thức chung là thái độ hung hăng, bất chấp luật pháp quốc tế của Trung Quốc tại Biển Đông. Cụ thể là việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Haiyang Shiyou - 981 (Hải Dương - 981) trái phép và đưa nhiều tàu hộ tống, trong đó có cả tàu quân sự vào sâu trong khu vực thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam tới hơn 80 hải lý. Hành động trên của Trung Quốc đã vi phạm nghiêm trọng Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 và Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002. Không chỉ vi phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam theo quy định của UNCLOS 1982, DOC 2002, hành động ngang ngược của Trung Quốc còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải ở Biển Đông cũng như các nỗ lực củng cố lòng tin trong khu vực Châu Á hiện nay.

Trước những căng thẳng trên thực địa vẫn tiếp tục leo thang, Tuyên bố một lần nữa nhấn mạnh rằng các nước ASEAN cần phải tiếp tục đoàn kết và có phản ứng chung đối với tình hình nghiêm trọng này. Cùng với việc bày tỏ quan ngại sâu sắc về các vụ việc đang diễn ra trên Biển Đông đã làm gia tăng tình hình căng thẳng tại khu vực, Tuyên bố còn "yêu cầu các bên liên quan thực hiện kiềm chế và tránh các hành động có thể làm phương hại đến hòa bình và ổn định của khu vực; giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực". Tuyên bố cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông; việc thực hiện đầy đủ DOC năm 2002, Tuyên bố nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về Biển Đông và Tuyên bố chung Cấp cao ASEAN-Trung Quốc kỷ niệm 10 năm DOC, nhấn mạnh việc cần phải sớm có Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) giữa ASEAN với Trung Quốc.

Sự kiện lần đầu tiên trong lịch sử phát triển của ASEAN 20 năm qua các Ngoại trưởng khu vực ra Tuyên bố riêng về Biển Đông đã nhận được sự hưởng ứng của dư luận thế giới. Nhiều chuyên gia phân tích cho rằng, động thái tích cực này là hết sức cần thiết trong bối cảnh Trung Quốc không ngừng thực hiện những hành vi đơn phương, coi thường luật pháp và các thỏa thuận đã ký kết. Để duy trì hòa bình và ổn định an ninh, an toàn hàng hải, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông - vốn có tầm quan trọng sống còn đối với các quốc gia ven biển và kinh tế thế giới - đặt ra yêu cầu khẩn cấp về việc phải có COC giữa ASEAN và Trung Quốc. Sự đồng thuận cao của 10 nước ASEAN thông qua bản Tuyên bố riêng về Biển Đông cũng gửi đi những thông điệp mạnh mẽ đối với Trung Quốc nhằm khẳng định sự đoàn kết của 10 thành viên ASEAN đối với hòa bình, an ninh trên Biển Đông và toàn khu vực.

ASEAN đang bước vào năm bản lề quan trọng trong tiến trình hình thành Cộng đồng vào năm 2015. Mặc dù còn phải đối mặt với không ít thách thức cũng như những khác biệt - đặc biệt là tình hình an ninh khu vực ngày càng diễn biến phức tạp - thế nhưng sự đoàn kết và thống nhất như vừa được thể hiện chắc chắn sẽ là sức mạnh to lớn giúp ASEAN xây dựng thành công một Cộng đồng ASEAN hòa bình và thịnh vượng vào năm 2015.