Chuyện về Saeko Ando

Tranh sơn mài là chất liệu độc đáo, thứ riêng có của hội họa Việt Nam. Nhật Bản có bề dày truyền thống về đồ dùng sơn mài mỹ nghệ. Tuy nhiên, ở xứ Mặt trời mọc, sơn mài không được coi là chất liệu cho tranh nghệ thuật, nghệ sĩ sáng tạo sơn mài chỉ được coi là nghệ nhân. Kỹ thuật mài là điểm khác biệt lớn giữa sơn mỹ nghệ Nhật Bản và sơn mài Việt Nam. Saeko Ando là người Nhật nhưng chị yêu sự tinh tế có từ sơn mài Việt Nam, quyết định thử sức với môn nghệ thuật này.

Từng là tiếp viên của Hãng Hàng không Japan Airlines, Saeko Ando đã đi khắp thế giới. Năm 1995, lần đầu tiên chị đến Việt Nam du lịch. Ando thú nhận là, khi đó, ấn tượng không được tốt lắm nhưng chị muốn khám phá. Ando quyết định ở lại để tìm hiểu mọi thứ ở đây. Những năm đầu sống tại Hà Nội, chị liên tục trải qua "cú sốc văn hóa", những phong tục, tập quán xa lạ, những món ăn chưa nếm bao giờ...

Ban đầu, Ando định ở Việt Nam vài tháng thôi. Rồi "thời hạn" được kéo dài, dài mãi, tất cả là bởi nghệ thuật sơn mài. Ando kể, chị may mắn gặp được người thầy hội họa đầu tiên là họa sĩ Trịnh Tuấn, sau này có thêm họa sĩ Đoàn Chí Trung. Xem tranh sơn mài, Ando bị mê hoặc bởi màu sắc, sự đa dạng về chất liệu, cách thể hiện. Để có thể tự vẽ, Ando phải học tất cả về tranh sơn mài truyền thống, từ chọn sơn, vật liệu, cách làm vóc, kỹ thuật phủ, toát đến mài tranh. Chị trì hoãn việc rời khỏi Việt Nam hết năm này qua năm khác và "nghiện bún đậu mắm tôm lúc nào không hay".

Chất liệu sơn ta của Việt Nam, theo Ando, không được nhiều họa sĩ Nhật Bản ưa chuộng vì lâu khô không phù hợp với khí hậu Đông Bắc Á. Tuy nhiên, nhược điểm ấy lại khiến Saeko thích thú, bị thúc đẩy bởi ý nghĩ phải vượt qua thử thách. Chị chấp nhận thử thách còn là bởi đã nhận ra rằng, sản phẩm làm từ sơn ta có độ trong, màu sắc rực rỡ, rất hợp với tác phẩm hội họa.

Theo đuổi sơn mài suốt 18 năm, Saeko Ando đã tạo cho sơn mài một vẻ đẹp mới, vừa lạ vừa quen, vừa truyền thống vừa hiện đại. Ando ưa dùng gam màu mạnh, đối chọi, nhiều lớp, bút pháp chặt chẽ đúng với bản chất nghiêm khắc, tỉ mỉ của người Nhật Bản. Tranh của chị bóng loáng, phẳng lỳ một cách hoàn hảo. Chủ đề dung dị, gần gũi với đời thường. Chị dùng các con vật như khỉ, rắn, bạch tuộc, sứa biển, ếch… để thể hiện ý đồ, tựa như muốn kể những câu chuyện ngụ ngôn. Saeko Ando thích vẽ những bức tranh nhỏ, muốn thế giới coi những tác phẩm nhỏ của mình như những vần thơ haiku. Càng gần với chi tiết trong tác phẩm nhỏ của Ando, người xem càng dễ bị mê hoặc. Và khi nhận ra điều đó thì cũng là lúc họ bị dẫn dắt vào thế giới thu nhỏ trải rộng xung quanh. Việc thu nhỏ thế giới rộng lớn như vậy chính là triết lý mỹ học độc đáo của người Nhật Bản.

Cũng giống như áo kimono hàng trăm năm qua vẫn giữ nguyên kiểu dáng nhưng thiên biến vạn hóa với chất liệu, cách dệt, đường vân, hoa văn, cách phối màu, tranh của Saeko Ando có hình thức đơn giản nhưng được thể hiện bởi nguồn nguyên liệu phong phú, kỹ thuật đa dạng và điêu luyện. Đúng như quan niệm của người Nhật, một tác phẩm nên có hình thức đơn giản để người xem cảm nhận được vẻ đẹp của chất liệu. Đơn giản chính là chìa khóa mở ra thành công.

Saeko Ando đã thành danh với sơn mài Việt, là người nước ngoài đầu tiên trở thành hội viên Hội Mỹ thuật Hà Nội. Saeko Ando tâm sự, chị coi việc giới thiệu vẻ đẹp quyến rũ của nghệ thuật sơn mài Việt Nam là sứ mệnh của mình. Gặp chị tại "Nhật Bản trong tôi" - một triển lãm đang được mở tại Trung tâm Giao lưu văn hóa Nhật Bản (27 Quang Trung - Hà Nội), Saeko Ando chia sẻ rằng chị đã ngắm đi ngắm lại những bức tranh của mình, nhận ra điều quan trọng là mình đã thể hiện thế giới quan, tâm hồn và triết học Nhật Bản bằng chất liệu truyền thống Việt Nam. Với chị, đó là điều quan trọng.