Xây dựng đường sắt để giải quyết bài toán bô xit?

Tình thế hiện tại của hai dự án khai thác bô xit ở Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đak Nông) đang đặt ra câu hỏi là liệu có nên làm tiếp hay dừng lại. Sau khi triển khai xây dựng và đưa vào sử dụng, đến nay nhà máy Tân Rai đã cho ra những sản phẩm alumin đầu tiên, còn nhà máy Nhân Cơ mới hoàn thiện được khoảng 51%. Với tiến độ của cả hai nhà máy như thế, kế hoạch xây dựng, triển khai khai thác bô xit ở Tân Rai và Nhân Cơ đã chậm hơn 2 năm.

Hiện tại, một loạt các vấn đề chưa mang lại kết quả như mong muốn cho hai dự án khai thác bô xit này là chi phí đầu tư sản xuất alumin tăng cao khiến giá thành cao hơn giá bán, công nghệ khai thác lạc hậu... Mỗi tấn alumin được bán trên thị trường quốc tế hiện là 326,5 USD/tấn, trong khi phí sản xuất của Tập đoàn than khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) là 362 USD/tấn. Như vậy, càng sản xuất nhiều, càng bán được nhiều thì Vinacomin càng lỗ. Ông Nguyễn Quang Thái - Phó chủ tịch Hội khoa học kinh tế Việt Nam - cho rằng, với giá bán như thế, mỗi năm Vinacomin lỗ hàng chục triệu USD.

Nguyên nhân chính khiến chi phí sản xuất alumin tăng cao là việc vận chuyển bằng đường bộ như hiện nay đang khiến Vinacomin oằn lưng trả phí vận chuyển nguyên nhiên liệu vào nhà máy và từ nhà máy ra các cảng nước sâu. Khoảng cách trên dưới 200 km đường vận chuyển bô xit như hiện nay mang lại rất nhiều rủi ro, hệ lụy và tốn kém. Theo TS Nguyễn Văn Ban - nguyên trưởng ban Nhôm - Titan (TKV), nếu vận chuyển bằng đường bộ, mỗi năm dự án Tân Rai tốn 24,6 triệu USD, dự án Nhân Cơ khi đi vào hoạt động cũng tốn 38 triệu USD tiền vận chuyển. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc vận chuyển chủ yếu bằng ôtô, trong khi giá xăng dầu liên tục thay đổi càng làm dự án thêm rủi ro.

Cũng theo TS Nguyễn Văn Ban, nếu vận chuyển bằng xe tải như hiện nay, mỗi tấn alumin của nhà máy Tân Rai phải chịu tối thiểu 50 USD tiền phí vận chuyển nguyên - nhiên vật liệu vào nhà máy, phí vận chuyện alumin ra cảng, phí bao gói, lưu kho, bốc dỡ. Nếu vận chuyển bằng đường sắt, con số này chỉ bằng ¼ so với đường bộ, khoảng 12,5 USD/tấn/km, giảm được 37,5 USD cho một tấn alumin.

Như vậy, cần sớm xây dựng tuyến đường sắt kết nối các nhà máy khai thác bô xit với các cảng biển nước sâu mới mong làm hạ giá thành alumin bán ra. Việt Nam sẽ không thể có ngành công nghiệp bô xít nhôm nếu không có đường sắt. Đây cũng là phương tiện vận chuyển hàng hóa chủ yếu của các nước khác trên thế giới vì tiết kiệm chi phí và thời gian.

Chính phủ đã đưa ra quy hoạch xây dựng các tuyến đường sắt đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trong đó mạng lưới đường sắt được mở rộng xuống các tỉnh Tây Nguyên kết nối với các cảng biển. Đây là quy hoạch có tầm nhìn để thúc đẩy phát triển kinh tế, giao thương giữa vùng Tây Nguyên với các tỉnh, vùng khác trên cả nước.

Việc xây dựng đường sắt tuy tốn kém nhưng là việc cần làm sớm để góp phần xây dựng một ngành công nghiệp bô xit nhôm bền vững cho Việt Nam, trong đó, mạng lưới này cần kết nối khu vực Tây Nguyên, Bình Phước - nơi có trữ lượng bô xit lớn của cả nước với các cảng biển khu vực Đông Nam bộ.