Cần cơ chế, chính sách đồng bộ

Song do nhiều nguyên nhân, đến nay số LĐ phi chính thức tham gia bảo hiểm vẫn khá khiêm tốn. Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, sau gần 4 năm thực hiện BHXH tự nguyện, mới có trên 96.000 người lao động (NLĐ) ở khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện, tương đương 0,19% tổng số LĐ ở khu vực này.

Theo thống kê của Bộ LĐ-TB&XH, hiện khu vực kinh tế phi chính thức chiếm tỷ lệ trên 40% tổng số LĐ đang làm việc và có xu hướng tăng với đa dạng ngành nghề. Tuy nhiên, phần lớn những LĐ này đang bị mạng lưới an sinh xã hội bỏ sót.

NLĐ làm việc khu vực phi chính thức thì việc làm bấp bênh, thiếu ổn định, không có hợp đồng LĐ, thu nhập thấp, thời gian làm việc dài, thường bình quân là 47,3 giờ/tuần. Doanh nghiệp ở khu vực này có quy mô rất nhỏ (từ 10 LĐ trở xuống), không đăng ký kinh doanh, không đóng BHXH, bảo hiểm y tế, không chi trả các chế độ phụ cấp và các khoản phúc lợi xã hội khác cho NLĐ… Vì lý do này, NLĐ thường phải đối mặt với vòng luẩn quẩn của đói nghèo, hạn chế về tiếp cận kiến thức và khả năng hòa nhập cộng đồng.

Giải quyết việc làm, tạo công bằng trong xã hội là một trong những mục tiêu, chính sách được Nhà nước đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, để thực hiện được mục tiêu này không đơn giản, nhất là đối với LĐ thuộc khu vực kinh tế phi chính thức. Vấn đề đặt ra là cần tạo chính sách bình đẳng để thu hẹp khoảng cách giữa khu vực kinh tế phi chính thức và chính thức, trong đó có cơ chế được tiếp cận chính sách hỗ trợ của Nhà nước từ phía NLĐ. Theo các chuyên gia, xã hội cần phải thừa nhận NLĐ khu vực kinh tế phi chính thức. Do vậy, các cơ quan quản lý, hoạch định chính sách cần phải điều tra toàn diện về khu vực kinh tế phi chính thức để có cái nhìn đầy đủ, từ đó đưa ra chính sách thích hợp nhằm nâng cao điều kiện nâng cao chất lượng cuộc sống cho NLĐ. Bên cạnh đó, cần làm sáng tỏ và thông tin rộng rãi về quy định pháp luật và thừa nhận sự tồn tại của khu vực phi chính thức bằng các cơ chế, chính sách.

Là người nghiên cứu về vấn đề này, ông Phạm Đăng Quyết - Viện Khoa học Thống kê cho rằng, thông tin về thị trường LĐ đóng vai trò quan trọng trong việc hoạch định, điều chỉnh các chính sách về LĐ việc làm, xây dựng kế hoạch quốc gia về việc làm. Hệ thống thông tin thị trường LĐ sẽ giúp kết nối từ cấp trung ương với cấp địa phương. Bên cạnh đó, cần xác định thể chế sao cho các cuộc điều tra về khu vực kinh tế phi chính thức tích hợp dài lâu vào hệ thống thông tin quốc gia. Có như vậy, mới có được những chính sách phù hợp, xóa bỏ được sự phân biệt đối xử đối với khu vực kinh tế này.

Ở góc độ luật pháp, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội cho rằng, một trong các chính sách giải quyết việc làm hiện nay cần phải chú ý đến là các chính sách cho LĐ di cư, đặc biệt là LĐ di cư tự do từ nông thôn ra đô thị. Phó Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm xã hội (Bộ LĐ-TB&XH) Trần Văn Luận cũng cho biết, nhằm tạo ra việc làm bền vững và ổn định cho khu vực kinh tế phi chính thức, trước mắt nên thực hiện một số biện pháp góp phần cải thiện điều kiện hoạt động và làm việc cho NLĐ, đặc biệt tạo điều kiện để họ được tham gia BHXH, bảo hiểm y tế. Hiện Bộ LĐ-TB&XH đang đề xuất Chính phủ hỗ trợ 3% lương tối thiểu cho NLĐ nghèo, làm các công việc cho bản thân không được trả lương như nông dân, nội trợ... tham gia BHXH trong giai đoạn 2014-2020.