Cần quy định cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND, UBND

Tuy nhiên, tại Điều 6, ngoài việc hiến định nhân dân thực hiện quyền dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, HĐND, dự thảo đã bổ sung nội dung "và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước" mà không nêu rõ là cơ quan nào, có phải do nhân dân bầu ra không? Ở đây cần có sự phân biệt đại diện quyền lực khác với tổ chức thực hiện quyền lực. Các cơ quan nhà nước không phải do nhân dân bầu ra chỉ thực hiện quyền lực của nhân dân do cơ quan đại diện trao. Vì thế, việc bổ sung nội dung "thông qua các cơ quan khác của nhà nước" là thiếu sức thuyết phục và làm giảm vai trò đại diện quyền lực nhân dân của Quốc hội và HĐND. Do vậy, Điều 6 nên viết theo hướng: "Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng các hình thức dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, HĐND".

Về Chương IX chính quyền địa phương, nhìn chung có một số nội dung chưa rõ, tuy sau này sẽ có luật cụ thể hóa, nhưng ngay trong Hiến pháp cũng cần hiến định những nguyên tắc, định hướng lớn về nội dung này, vì đây là một bộ phận cấu thành quan trọng của Nhà nước ta và thể hiện nhất quán quan điểm Nhà nước của dân, do dân, vì dân và mọi quyền lực thuộc về nhân dân như Điều 2 của bản dự thảo sửa đổi đã nêu.

Trước tiên xin đề cập đến tên gọi của chương. Dù mang tên "chính quyền địa phương" nhưng trong toàn chương không có điều khoản nào nêu khái niệm này. Vậy chính quyền địa phương có phải thuộc nhánh cơ quan hành pháp của Nhà nước không, Dự thảo cần làm rõ. Hay tại khoản 1, Điều 115, Dự thảo hiến định chia các đơn vị hành chính thành 4 cấp, trong đó cấp tỉnh và thành phố trực thuộc TƯ chia thành các đơn vị hành chính cấp dưới. Song trên thực tế nhiều địa phương đang lúng túng khi thực hiện theo 4 cấp hành chính nêu trên mà ví dụ gần đây nhất khi thành phố Hà Nội thực hiện hợp nhất theo Nghị quyết của Quốc hội, một số phường thuộc quận Hà Đông mới chưa đáp ứng đúng tiêu chí theo quy định về phân loại đô thị. Mặt khác, chính quyền địa phương có thể không nhất thiết phải thành lập theo tất cả các cấp đơn vị hành chính. Vì tính chất và yêu cầu quản lý đô thị khác nhiều với khu vực nông thôn, để tạo điều kiện có thể thành lập chính quyền địa phương đô thị một hoặc hai cấp hành chính tổ chức ở thành phố trực thuộc trung ương và sẽ do luật định. Đây cũng là những quan điểm thống nhất của thành phố Hà Nội khi tổng kết thực hiện Hiến pháp 1992 và kiến nghị sửa đổi đầu năm 2012.

Một vấn đề cũng cần quan tâm, tại Dự thảo sửa đổi lần này có điểm mới là không quy định cụ thể về nhiệm vụ quyền hạn của HĐND, UBND và để mở việc thành lập HĐND và UBND sẽ do luật định. Nhưng nếu không hiến định chính quyền địa phương bao gồm HĐND và UBND, hoặc nơi không tổ chức HĐND và để nhân dân bầu trực tiếp UBND thì có thể là bước lùi về dân chủ so với các hiến pháp trước đây. UBND không hiến định do HĐND bầu ra thì làm sao là cơ quan chấp hành của HĐND và nếu không tổ chức HĐND thì UBND cùng cấp không còn là cơ quan chấp hành mà chỉ là cơ quan hành chính và điều này sẽ mâu thuẫn ngay với khoản 2 Điều 116. Vì vậy, nếu Hiến pháp không quy định cụ thể về nhiệm vụ quyền hạn của HĐND và UBND thì cũng cần phải định hướng rõ chức năng, vai trò, tổ chức và nhiệm vụ trọng yếu của HĐND để làm cơ sở cụ thể hóa trong luật định và quan trọng là không làm mất đi quyền làm chủ của nhân dân thông qua cơ quan đại diện. Từ phân tích trên, đề nghị Dự thảo chỉnh sửa lại Điều 115 theo hướng "chính quyền địa phương bao gồm HĐND và UBND được thành lập ở các đơn vị hành chính lãnh thổ do luật định phù hợp với đặc điểm của từng đơn vị hành chính lãnh thổ và phân cấp quản lý".

Về Điều 116, cần hiến định vị trí, vai trò, tổ chức cũng như những nhiệm vụ trọng yếu của HĐND theo hướng: "1. HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên. HĐND có chủ tịch, phó chủ tịch và các ban, số lượng phó chủ tịch và thành viên các ban; phê chuẩn các chức danh do HĐND cấp dưới bầu ra do luật định. 2. HĐND quyết định các biện pháp bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, các vấn đề quan trọng của địa phương và giám sát việc tuân thủ pháp luật của các cơ quan nhà nước tại địa phương".

Dự thảo cũng nên bổ sung thêm 1 điều về UBND. Theo đó, "UBND là cơ quan chấp hành của HĐND, do HĐND bầu ra và là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. UBND có chủ tịch, phó chủ tịch và một số ủy viên, số lượng các phó chủ tịch, ủy viên và phê chuẩn các chức danh của UBND do HĐND cấp dưới bầu ra do luật định. Chủ tịch UBND và các thành viên UBND chịu trách nhiệm tập thể về hoạt động của UBND và chịu trách nhiệm cá nhân về việc thực hiện nhiệm vụ được giao trước HĐND và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên".

Về Điều 117, 118, ngoài quy định các quyền, trách nhiệm của đại biểu HĐND, cần hiến định trách nhiệm của Nhà nước trong bảo đảm cho đại biểu thực hiện các quyền và trách nhiệm như của đại biểu Quốc hội, dù là ở cấp độ địa phương: quyền được cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức giải quyết công việc của dân và Nhà nước bảo đảm kinh phí hoạt động của đại biểu…