Chọn ngành học: Không có chỗ cho sai lầm

Chọn sai nghề - nhiều hệ lụy

Theo kết quả khảo sát gần đây của Trung tâm Hỗ trợ và tư vấn tâm lý (Trường ĐH KHXH&NV, ĐH Quốc gia Hà Nội), có đến 65,4% sinh viên năm thứ nhất tại một số trường ĐH chưa hiểu hết về mục đích, ý nghĩa của ngành mình học; 50,8% không biết học xong sẽ làm việc gì và nơi nào tuyển dụng họ. Khi được hỏi về mức độ thỏa mãn với nghề đã chọn, có đến 75,6% sinh viên cho biết họ ít thỏa mãn với sự lựa chọn của mình, "vào học rồi mới biết mình không hợp"; 32,4% sinh viên muốn được thi lại vào năm sau... Kết quả này cho thấy có nhiều bạn trẻ không chọn đúng nghề như mong muốn.

Những sai lầm chủ quan trong việc lựa chọn ngành học thường bắt đầu từ quan niệm mang nặng tính thực dụng. Ngành này có dễ xin việc làm, có thu nhập cao, có được làm việc ở thành phố hay không. Sai lầm có thể đến với người chọn nghề theo truyền thống gia đình, theo sự thành đạt của người thân, theo sự rủ rê của bạn bè… mà không quan tâm đến sự phù hợp của nghề đối với năng lực, nguyện vọng bản thân.

Một sai lầm phổ biến nữa là chọn nghề hời hợt theo kiểu "nước đến chân mới nhảy". Nhiều học sinh đến năm lớp 12 vẫn chưa tìm hiểu và chưa quyết định chọn nghề. Theo TS Phạm Mạnh Hà - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ và tư vấn tâm lý, một chuyên gia có kinh nghiệm lâu năm trong công tác tư vấn hướng nghiệp, việc chọn sai nghề khiến bản thân khó phát huy năng lực, giảm năng suất và hiệu quả lao động, từ đó dẫn tới tâm lý chán nản, thất vọng, thiếu tự tin, mất dần động lực làm việc. Lúc ấy, nếu muốn bắt đầu với nghề khác thì phải chịu tốn kém, mất thời gian học nghề mới… Đối với xã hội, việc có nhiều cá nhân lựa chọn sai nghề sẽ gây lãng phí cho công tác đào tạo và đào tạo lại, năng suất lao động không cao, nảy sinh nhiều xáo trộn cho hoạt động của các doanh nghiệp, tổ chức (có nhiều người bỏ nghề, chuyển nghề)…

Tư vấn, hướng nghiệp: Cần nhất là tính thực tế

"Bản chất của hướng nghiệp là trợ giúp, định hướng cho cá nhân khám phá, phát triển các đặc tính của mình bằng cách lựa chọn ngành học và các hoạt động chuyên môn với mong muốn phụng sự xã hội và phát triển bản thân. Với ý nghĩa đó, hướng nghiệp có nhiệm vụ giúp đỡ học sinh tìm hiểu đầy đủ và sâu sắc về thế giới nghề nghiệp, từ đó lựa chọn cho mình một lĩnh vực lao động nghề nghiệp đáp ứng được mong muốn, nguyện vọng cũng như điều kiện, khả năng của bản thân" - TS Phạm Mạnh Hà nói.

Một nguyên nhân cơ bản dẫn đến chọn sai nghề là công tác tư vấn hướng nghiệp hiện còn thiếu hiệu quả. Công tác hướng nghiệp hiện nay chủ yếu được thực hiện dưới hai hình thức cơ bản: Thông tin tuyên truyền nghề nghiệp dưới dạng các ngày hội tư vấn hướng nghiệp, mà thực chất là hoạt động quảng bá của các trường nhằm thu hút học sinh theo học; thứ hai là hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông. Thực tế hiện nay, các trường THPT, THCS ít quan tâm đầu tư đúng mức cho công tác hướng nghiệp. Hoạt động chủ yếu là tổ chức giảng dạy môn giáo dục hướng nghiệp và một số chương trình hướng nghiệp theo yêu cầu năm học hơn là xuất phát từ nhu cầu, nguyện vọng của học sinh, do đó chất lượng hướng nghiệp không cao, thậm chí gây rối thêm cho học sinh khi chọn nghề. Trong khi đó, các trường ĐH, CĐ gần như dừng lại ở giới thiệu khung chương trình, mục tiêu đào tạo khô cứng, thiếu thông tin. Nhẽ ra, cần phải xây dựng một hệ thống họa đồ sinh động về nghề nghiệp thuộc lĩnh vực đào tạo của nhà trường.

Thực tế cho thấy, các bạn trẻ thu được rất nhiều thông tin thiết thực thông qua các ngày "openday" - do các trường tổ chức để học sinh phổ thông đến tham quan, giao lưu, tìm hiểu sâu hơn về các lĩnh vực đào tạo của nhà trường. Đặc biệt, các buổi tọa đàm có sự tham gia của cựu sinh viên thành đạt là hoạt động mang tính thực tế rất cao. Qua buổi tọa đàm này, học sinh hiểu rõ hơn về mục đích, ý nghĩa của nghề mình lựa chọn, nhận ra bản thân cần phải làm gì để hoàn thiện năng lực, kỹ năng, phẩm chất nhằm đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp.

Các chuyên gia hướng nghiệp cho rằng khi chọn nghề, học sinh cần tìm hiểu xem mình thực sự thích loại công việc nào, có phù hợp với năng lực, sức khỏe hay không; mình thích làm việc trong môi trường như thế nào, mong muốn về tiền lương, cơ hội thăng tiến ra sao… Sau khi hiểu rõ những điều nói trên mới quyết định tìm kiếm loại việc đáp ứng tối đa mong muốn và khả năng của mình, rồi lựa chọn cơ sở có đào tạo lĩnh vực nghề nghiệp mong muốn, sao cho phù hợp với điều kiện gia đình và năng lực học tập của cá nhân.