Khắc phục ô nhiễm môi trường làng nghề: Mô hình 5S ở Thanh Thùy

Hiện, Hà Nội có tới 1.350 làng nghề. Sự phát triển mạnh mẽ của làng nghề với nhiều loại hình sản xuất phong phú, đa dạng, hình thức tổ chức linh hoạt đã tạo ra khối lượng hàng hóa lớn, giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế, xã hội khu vực nông thôn. Nhưng do phát triển theo kiểu tự phát, sản xuất được mở rộng quy mô hơn thì lượng chất thải gây ô nhiễm phát sinh càng nhiều. Trong khi đó, việc quản lý môi trường làng nghề còn nhiều bất cập; công tác đầu tư, xử lý chất thải chưa được chú trọng giải quyết, tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng.

Làng nghề cơ kim khí Thanh Thùy, huyện Thanh Oai (Hà Nội), là một minh chứng của sự ô nhiễm. Thanh Thùy có sáu thôn thì bốn thôn sản xuất cơ kim khí, một thôn làm trống, thôn còn lại sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, điêu khắc gỗ. Các làng nghề của xã thu hút 1.787 hộ tham gia, nhờ vậy cơ cấu kinh tế địa phương chuyển dịch đáng kể, giá trị sản xuất nông nghiệp giảm xuống chỉ còn 16,5%, tỷ trọng tiểu thủ công nghiệp chiếm 83,5%. Tuy nhiên, người dân nơi đây luôn sống trong cảnh lo âu do hệ thống xử lý chất thải trong thời gian dài chưa bảo đảm an toàn, nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người dân luôn thường trực. Theo kết quả khảo sát, nhiều chỉ tiêu môi trường tại Thanh Thùy vượt quá tiêu chuẩn cho phép như BOD5 vượt 1,86-7,06 lần, COD vượt 2,46-11,16 lần, NH4 vượt 1,1-7,64 lần, lượng dầu mỡ thải ra môi trường vượt 6,5-11 lần, Colifom vượt 12-30,6 lần... Điều đáng lo ngại, làng nghề Thanh Thùy nằm xen kẽ trong khu dân cư, không có hệ thống cống phân tách giữa nước thải sản xuất và nước thải sinh hoạt, tất cả đều xả trực tiếp xuống sông Rùa gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Hầu hết doanh nghiệp, cơ sở sản xuất ở các làng nghề Thanh Thùy lâu nay đều hạn chế nhận thức về công tác bảo vệ không tuân thủ các quy định, luật pháp về bảo vệ môi trường. Một số doanh nghiệp lớn tuy ý thức được vấn đề này song để xử lý môi trường đạt tiêu chuẩn thì thực sự vượt quá khả năng của họ. Trong khi đó, tính chủ động của chính quyền xã đối với công tác quản lý chưa cao. Thực tế này đòi hỏi phải xây dựng một mô hình chuẩn về quản lý môi trường làng nghề Thanh Thùy nói riêng, các làng nghề của Hà Nội nói chung, hướng đến phát triển bền vững. Trong nhiều chương trình, dự án của thành phố Hà Nội và các tổ chức xã hội tài trợ, nhằm khắc phục ô nhiễm đang triển khai, phải kể đến dự án quản lý nhà nước về môi trường cấp tỉnh VPEG do Chính phủ Canada tài trợ triển khai tại xã Thanh Thùy. Dự án bao gồm các hợp phần nhằm nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý môi trường để quản lý ô nhiễm công nghiệp một cách hiệu quả. Hơn 5 tháng thí điểm áp dụng sản xuất sạch hơn (5S) tại 5 hộ sản xuất, bao gồm 3 hộ chuyên mạ kim loại và 2 hộ đột dập, đã tạo sự thay đổi rõ rệt tại Thanh Thùy. Thực hiện theo 5S, công nhân trong các xưởng sản xuất đỡ tốn công sức khi sản xuất; di chuyển nguyên vật liệu nhanh gọn hơn, hạn chế rơi vãi hóa chất và sản phẩm trong quá trình sản xuất; việc xuất, nhập nguyên liệu, sản phẩm cũng trở nên thuận tiện và đơn giản hơn.

Với sự hỗ trợ từ dự án, UBND xã Thanh Thùy cùng cộng đồng đã xây dựng được quy ước bảo vệ môi trường và thành lập được đội ngũ tuyên truyền viên gồm 30 người. Các lớp tập huấn được triển khai giúp người dân làng nghề Thanh Thùy phát triển kỹ năng sản xuất và kiến thức phòng ngừa ô nhiễm môi trường. Các hộ sản xuất đã chú trọng khắc phục ô nhiễm không xả thải ra môi trường. Nhiều hộ mua sắm thêm máy móc, phương tiện khắc phục ô nhiễm môi trường. Tính vượt trội của mô hình này là có sự tham gia tích cực của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường tại làng nghề. Đến nay, 100% doanh nghiệp, cơ sở sản xuất làng nghề cơ kim khí Thanh Thùy đã áp dụng sản xuất sạch hơn. Nhiều gia đình thực hiện triệt để các biện pháp phòng ngừa và khắc phục ô nhiễm môi trường trong sản xuất. Các hộ làm nghề và doanh nghiệp nhỏ đã ký cam kết áp dụng công nghệ sản xuất theo 5S để bảo vệ môi trường.

Có thể nói, việc thực hiện sản xuất sạch hơn là khởi đầu hướng tới nâng cao hiệu quả kinh tế gắn với bảo vệ môi trường. Thành công từ mô hình thí điểm này có thể nhân rộng để các địa phương áp dụng kinh nghiệm trong xây dựng bộ quy tắc bảo vệ môi trường làng nghề.