Thiếu hướng dẫn, khó xử lý

Thiếu những quy định, chế tài cụ thể

Đánh giá BLHS đã luật hóa tương đối nhiều hành vi nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm và xác định hệ thống hình phạt khá toàn diện, khoa học. Tuy nhiên, đại diện các sở, ngành của TP Hà Nội cũng phản ánh, vẫn còn những điều khoản của BLHS được hướng dẫn một cách mơ hồ hoặc trong tình hình mới phát sinh những hành vi nguy hiểm cho xã hội cần được pháp luật hình sự điều chỉnh. Chẳng hạn, Điều 104 quy định, người có hành vi cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác với tỷ lệ thương tật dưới 11%, lại có thêm các tình tiết tăng nặng khác cũng có thể cấu thành tội phạm. Tuy nhiên, do điều luật không nêu chi tiết mức tỷ lệ thương tật tối thiểu là bao nhiêu phần trăm để truy cứu trách nhiệm hình sự nên dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau và đang có nhiều phương án xử lý khác nhau ở các cấp. Không ít trường hợp người gây thương tích cho người khác làm tổn hại 1% sức khỏe cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nhưng cũng lỗi ấy, có nạn nhân qua giám định phát hiện mức độ thương tật 2%, hung thủ lại thoát vòng lao lý. Vô hình trung khiến một bộ phận người dân hoài nghi vào cách xử lý của cơ quan công quyền. Họ cho rằng, có những lỗi nhỏ khi xét xử lại bị thổi phồng.

Trong khi đó, có những loại tội phạm mới, BLHS chưa chạm tới. Chẳng hạn, sự xuất hiện của loại hình dịch vụ công ty thu hồi công nợ của tư nhân. Hình thức hoạt động của loại hình này thường huy động nhiều người sử dụng băng rôn, khẩu hiệu gây áp đảo con nợ để đạt được mục đích ép con nợ trả tiền. Hay các vi phạm liên quan đến lĩnh vực công nghệ thông tin, điện tử cũng đang diễn biến phức tạp với nhiều hành vi như: tấn công từ chối dịch vụ, truy cập và sử dụng trái phép các thông tin cá nhân của người khác; dùng thủ thuật tinh vi trộm tiền từ thẻ tín dụng cá nhân hoặc xâm nhập mạng trái phép rút tiền thông qua hệ thống ATM của ngân hàng… Đây là những lĩnh vực tương đối mới ở Việt Nam. Và để giữ an toàn an ninh thông tin điện tử, bảo đảm môi trường xã hội ở một mức độ nhất định, cơ quan quản lý trực tiếp đã phải "chữa cháy" bằng việc quy định gấp giải pháp tình thế trong pháp lệnh bưu chính viễn thông, luật giao dịch điện tử. Nhưng do hạn chế của thể thức văn bản nên mới chỉ có thể dừng lại ở góc độ cấm đoán một số hành vi chung chung mà chưa có chế tài cụ thể.

Khoảng cách khung hình phạt quá rộng

Một vướng mắc khác gây phức tạp cho cả tòa án và can phạm là khoảng cách giữa mức khởi đầu và mức cuối của khung hình phạt của một số điều quá rộng. Ví dụ, khoản 1, Điều 93, cùng tội giết người nhưng có các mức phạt tù từ 12 đến 20 năm, chung thân hoặc tử hình. Việc quy định khoảng cách hình phạt quá rộng như vậy làm cho việc áp dụng khó chính xác. Thậm chí còn tạo điều kiện cho thẩm phán có thể cố tình xử không công bằng. Lỗ hổng này đã dẫn đến chất lượng điều tra truy tố, xử lý tội phạm chưa thật cao, làm hạn chế hiệu quả thi hành BLHS, tính nghiêm minh của pháp luật vì vậy bị yếu đi. Trong lĩnh vực kinh tế, thực tiễn xét xử cũng cho thấy nhiều trường hợp việc áp dụng mức hình phạt nào phụ thuộc vào niềm tin, ý chí chủ quan của người tiến hành tố tụng. Theo thẩm phán Vũ Phi Long - Phó Chánh tòa hình sự TAND TP Hồ Chí Minh, đang có tình trạng cùng một hành vi nhưng các cơ quan tố tụng lại có cách vận dụng, định tội khác nhau bởi luật không chi tiết hoặc thiếu hướng dẫn vận dụng cụ thể. Nhiều vụ sai phạm tập thể như dùng tiền Nhà nước để chi bồi dưỡng, tiếp khách, khi TAND TP Hồ Chí Minh xét xử về tội "cố ý làm trái" thì lên phúc thẩm lại sửa án, tuyên phạt các bị cáo về tội "sử dụng trái phép tài sản" với mức án nhẹ hơn.

Trước những khiếm khuyết của luật, ông Vũ Việt Hùng, Phó Vụ trưởng Vụ 1A Viện KSND tối cao, Trưởng đoàn khảo sát cho biết, thực tiễn công tác điều tra, xử lý, thi hành các quy định trong BLHS của các địa phương sẽ giúp các nhà làm luật "vá" các điểm còn khuyết của luật. Thời gian tới BLHS sẽ được sửa đổi toàn diện hơn và khi có hiệu lực có thể thi hành ngay mà không phải đợi các văn bản hướng dẫn.