Nhà rông - trái tim của buôn làng Tây Nguyên

Nhà rông như lưỡi rìu chém ngược lên trời xanh.

Du khách đến thăm các buôn làng Tây Nguyên, hình ảnh đầu tiên được ghi nhận chính là ngôi nhà rông cao vút, hiên ngang với dáng hình oai phong trông như một lưỡi rìu chém ngược lên trời xanh... Nhà rông gắn chặt với tình cảm và sinh hoạt xã hội, tôn giáo của đồng bào Tây Nguyên. Xa nhà rông thì nhớ, đến với nhà rông thì vui. Ngày nay, nhà rông đang trở ngày càng hấp dẫn với khách du lịch.

Nhà rông xuất hiện từ bao giờ chưa rõ, chỉ biết, khi mới thành lập buôn làng, đồng bào Tây Nguyên không thể nào quên việc xây dựng cho buôn làng mình một ngôi nhà rông to, đẹp. Tập tục ấy vẫn giữ từ đời này sang đời khác. Đối với đồng bào Tây Nguyên, việc xây dựng ngôi nhà rông là một nghĩa vụ thiêng liêng của mọi người.

Nhà rông là một loại nhà sàn nhưng được xây dựng chắc chắn, to, rộng với những hàng cột chống làm bằng thân cây gỗ quý. Bên trong tuyệt đối không có cột vướng víu, không ngăn ra phòng to, phòng nhỏ, trổ rất ít cửa, đặt nhiều bếp lửa, rất thuận tiện cho việc hội họp, tổ chức các lễ hội hoặc dùng làm nơi tiếp khách. Ngoài ra, bên trong nhà rông còn treo nhiều cồng, chiêng, trống, cung tên và giáo mác, có nơi ở giữa nhà còn dựng lên một cây cột cao, trên đỉnh có khắc các vị thần linh. Phên vách được đan bằng tre nứa rất cẩn thận, các nẹp thường làm bằng cật tre già, mái lợp tranh.

Ở phía Bắc Tây Nguyên, nhà rông của đồng bào Xê-đăng, Giẻ Triêng mái nhà có dạng lưỡi búa, lưỡi rìu cao vút. Nhà rông gồm hai mái chính dốc đứng, hai mái phụ hình tam giác cân nhỏ hẹp.

Các làng người Rơn-gao, Xê-đăng ở sát biên giới Lào, hình thức nhà rông thay đổi rất nhiều. Ở đây, nhà rông có cạnh hình vuông, bốn mái chạm lại và cao vút như hình mái chùa Khmer. Trên đỉnh là một hình gỗ đẽo thành những bầu tròn, tận cùng là một mũi nhọn như lối trang hoàng đỉnh các mái chùa Thái hay chùa Lào.

Nhà rông càng to đẹp chứng tỏ buôn làng đó giàu có, thịnh vượng. Có nơi, mỗi làng có đến vài, ba nhà rông, thể hiện làng đó to lớn, dân cư đông đúc, thịnh vượng. Nhà rông được mọi người tôn kính và lưu lại nhiều đời sau như là nơi hội tụ khí thiêng của đất trời, sông núi, là nơi lưu giữ những giá trị thiêng liêng của buôn làng. Nhà rông là nơi hội họp của các già làng… và là nơi để các thanh niên nam nữ đến gặp gỡ, tỏ tình, kết duyên chồng vợ. Theo tập tục ở đây, thanh niên chưa vợ, chưa chồng ban đêm phải đến ngủ tại nhà rông, ngay cả phụ nữ chồng chết hay li dị chồng cũng vậy. Tuy gần gũi nhau nhưng gái trai các buôn làng không bao giờ để xảy ra chuyện ái tình vụng trộm.

Nhà rông được xây dựng bằng đôi tay tài hoa, bằng trí tuệ và sức lực của cộng đồng. Nhà rông gắn chặt với tình cảm và sinh hoạt xã hội, tôn giáo của đồng bào Tây Nguyên. Xa nhà rông thì nhớ, đến với nhà rông thì vui - Nhà rông là trái tim của buôn làng Tây Nguyên.

Đức Nguyễn