Đông trùng hạ thảo trước nguy cơ tuyệt diệt

Mỗi kg nấm Yarsagumba chất lượng cao có thể bán được với giá 31.000 USD tại Nepal. Ảnh: souryadaily.com.

Nấm Yarsagumba hay đông trùng hạ thảo là loài nấm ký sinh có khả năng tiêu diệt ruồi sống trên cơ thể sâu bướm ma. Giá của một kg nấm có chất lượng cao có thể lên tới hàng nghìn USD.

Trong nhiều thập kỷ qua, nấm Yarsagumba hay đông trùng hạ thảo, tên của một loại nấm hiếm được coi là “Viagra của dãy Himalaya”, mang đến nguồn thu nhập tương đối lớn cho những người dân nghèo Nepal sống dưới chân dãy núi Himalaya. Nhưng do hoạt động săn lùng diễn ra ngày càng ráo riết, loại nấm này, chỉ mọc ở độ cao 3.500 m ở Nepal, ngày càng hiếm và các nhà khoa học lo ngại chúng sắp biến mất vĩnh viễn, China Daily đưa tin.

Hàng năm đàn ông, phụ nữ và trẻ em lên núi để tìm nấm Yarsagumba. Dù chưa có bằng chứng khoa học, các thầy thuốc người Hoa và người Tây Tạng coi loại nấm nhỏ này là thuốc bổ có tác dụng tăng cường sinh lực.

Người ta bắt đầu khai thách nấm Yarsagumba từ 30 năm trước. Tshewang Lama, một người dân Nepal sống ở ngôi làng gần biên giới Tây Tạng, từng chứng kiến một số sĩ quan quân đội Trung Quốc ở ngôi làng Tây Tạng gần đó sắc nấm Yarsagumba cho binh sĩ uống để làm tăng khả năng miễn dịch, chữa bệnh lao, kiệt sức, liệt và ung thư. Lama đã dùng loại nấm này để chữa chứng rối loại giấc ngủ và một số vấn đề sức khỏe khác. Từ đó, ông trở thành một trong những người thu hái nấm đầu tiên.

Nhu cầu sử dụng nấm ở Trung Quốc đang tăng nhanh. Năm nay người dân được trả 6 USD cho một cây nấm bằng quả ớt khô – mức giá cao gấp đôi năm ngoái. Ở Kathmandu, thủ đô của Nepal, giá của nấm chất lượng cao lên tới 31.000 USD/kg.

Khi 70% thu nhập của người dân dưới chân dãy núi Himalaya tới từ hoạt động bán nấm, sinh kế của của họ đang trở nên bấp bênh vì số lượng nấm đang giảm mạnh.

Cứ tới tháng 5 và 6 hàng năm, hàng nghìn người dân Nepal di chuyển bằng xe la hoặc xe bò tới những vùng đồng cỏ cao để tìm kiếm những cây nấm nhỏ xíu chồi lên từ mặt đất.

Hàng nghìn người dân Nepal tìm kiếm nấm Yarsagumba trên những vùng đổng cỏ trên dãy núi Himalaya vào tháng 5 và 6 hàng năm. Ảnh: C.L.Chowdhary.

Uttam Babu Shrestha, người có bằng của Đại học Massachusetts tại Mỹ, kể rằng cách đây 10 năm, người dân thu được vài kg trong mỗi chuyến như thế, nhưng ngày nay họ chỉ lượm được rất ít nấm. Sau một mùa thu nấm, nhiều người trở về với một nhúm nấm.

“Săn lùng quá mức, thu hoạch trước khi nấm trưởng thành, phá hủy môi trường sống là nguyên nhân khiến số lượng nấm giảm dần. Thậm chí biến đổi khí hậu cũng có thể là một nguyên nhân. 2012 là năm tồi tệ nhất. Nhiều người tìm nấm ở Dolpa (khu vực gần biên giới Tây Tạng) trở về tay không. Nếu tình trạng này tiếp diễn thì loài nấm đó sắp tuyệt chủng", Shrestha nhận định.

Khoảng 50.000 người tại Dolpa tìm nấm hàng năm. Năm ngoái họ mang về nhà 1.170 kg nấm.

Shrestha cho biết tình trạng vứt rác, tiểu tiện bừa bãi, hành vi đốn cây để nấu ăn và sưởi ấm đang làm thay đổi môi trường trên những ngọn đồi, nơi nấm Yarsagumba mọc.

Các quan chức Nepal cho biết chính phủ thu được 132.000 USD từ xuất khẩu nấm trong năm 2011. Con số này có thể thấp hơn nhiều so với thực tế, vì dân làng thường bán thẳng nấm sang Tây Tạng mà không kê khai với nhà chức trách.

Nhà làm phim Dipendra Bhandari, người thực hiện bộ phim tài liệu về hoạt động thu hái nấm mang tên “Hành trình tới Yarsa”, nói rằng trẻ em ở các ngôi làng xa xôi thường theo bố mẹ chúng đi hái nấm khi chúng được nghỉ học trong 2 tháng. Theo Bhandari, việc khá nguy hiểm vì người thu hái nấm có thể bị ốm hoặc chết trong hành trình dài. 7 người mất mạng khi tranh chấp nấm với người địa phương ở vùng phía tây Nepal vào năm 2009. Trước đó 2 năm, ít nhất 16 người đã tử vong khi bão tuyết ập xuống và chôn vùi lều trại của họ.

Ông Lama cho rằng chính phủ nên kiểm soát hoạt động buôn bán và khai thác, đồng thời thúc đẩy hoạt động của các thể chế địa phương để bảo đảm an toàn và quyền lợi của người thu hoạch nấm.