Tránh chọn nhà thầu có “năng lực ảo”

Theo ông Trần Viết Ngãi – Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA), có 3 vấn đề nước ta cần chú ý đó là: cần thiết phải hạn chế các nhà thầu kém chất lượng khi tuyển chọn các tổng thầu EPC và đơn vị cung cấp thiết bị cho các dự án năng lượng; với giá dự thầu, cần chú trọng nhiều hơn đến yếu tố tổng chi phí và chuyển giao công nghệ; tích cực phát huy hiệu quả đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Kết luận trên được VEA đưa ra sau các buổi làm việc với Bộ Công Thương, hội đàm với các chuyên gia cao cấp năng lượng trong Hội đồng Khoa học Năng lượng Việt Nam, khảo sát, đánh giá tại một số nhà máy nhiệt điện đang vận hành, một số dự án nguồn điện đang thực hiện đầu tư và trực tiếp làm việc với các doanh nghiệp chế tạo cơ khí năng lượng trong nước.

Theo đó, khi đánh giá việc triển khai các dự án điện trong Quy hoạch Điện VI đã cho thấy, hầu hết các dự án bị chậm tiến độ từ 1-3 năm, hoặc thậm chí dài hơn.

Đặc biệt, hầu hết các dự án điện do các nhà thầu Trung Quốc đảm nhận đều bị chậm tiến độ kéo dài, thậm chí không triển khai được là do các nhà thầu năng lực yếu, kinh nghiệm kém, không thu xếp được tài chính, không thực hiện được các cam kết với chủ đầu tư như: nhiệt điện Hải Phòng 1, nhiệt điện Hải Phòng 2, Cẩm Phả 1, Cẩm Phả 2, Quảng Ninh 1, Quảng Ninh 2, Mạo Khê, Thái Nguyên, Vĩnh Tân 2, Duyên Hải 1…

Qua khảo sát thực tế cho thấy, sự yếu kém của các nhà thầu không chỉ tạo ra những bất cập trong giai đoạn triển khai dự án mà trong cả giai đoạn vận hành sau này, khi mà công nghệ và các tiêu chuẩn áp dụng của Trung Quốc không tiên tiến, do đó thiết bị thường gặp nhiều lỗi kỹ thuật, sự cố trong quá trình vận hành.

Thực tế Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết đã nhiều lần kiến nghị với Nhà nước về tính nghiêm trọng của vấn đề này và đề xuất các giải pháp để giải quyết.

Trong số các vấn đề được nêu ra, VEA nhấn mạnh sự cần thiết phải bổ sung và sửa đổi một số quy định hiện hành về đấu thầu để cho phép các chủ đầu tư (đặc biệt là các chủ dự án có sử dụng nguồn vốn nhà nước) lựa chọn các thiết bị chất lượng cao, các nhà thầu EPC có kinh nghiệm từ các nước công nghiệp phát triển như: G7, Nhật Bản, Hàn Quốc…

Trong một số trường hợp đặc biệt, các chủ đầu tư được phép chỉ định trực tiếp nhà thiết kế chế tạo thiết bị, nhà thầu EPC và các tư vấn mà chủ đầu tư đã biết rõ năng lực kinh nghiệm và khả năng tài chính.

Nói cách khác, giá dự thầu không nên được xem là tiêu chí quyết định trong việc trao hợp đồng EPC - thay vào đó, các vấn đề như chất lượng, tiến độ, tổng chi phí (bao gồm dịch vụ sau bán hàng, mức độ tiên tiến của công nghệ và khả năng chuyển giao công nghệ cho lao động trong nước nên được ưu tiên và xem là các yếu tố quyết định). Các cơ chế, chính sách ưu đãi cần được áp dụng để tạo cơ hội cho các nhà thầu Việt Nam và các nhà đầu tư nước ngoài có cơ sở sản xuất, chế tạo thiết bị năng lượng tại Việt Nam.

VEA nêu ví dụ, trường hợp của Công ty Công nghiệp nặng Doosan Vina là một công ty có nhà máy tại Khu kinh tế Dung Quất đang tạo công ăn việc làm cho trên 2.000 lao động, đem lại nguồn thu hàng trăm tỷ đồng/năm cho tỉnh Quảng Ngãi, hiện đang sản xuất các sản phẩm công nghiệp nặng bao gồm nồi hơi cho các nhà máy nhiệt điện. Doosan Vina hoạt động với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Công ty Công nghiệp nặng Doosan tại Hàn Quốc và hệ thống hợp tác toàn cầu của Tập đoàn (bao gồm: Công ty Doosan Bobcock tại Anh chuyên về thiết kế nồi hơi và Công ty Skoda tại Cộng hòa Séc chuyên về sản xuất tua-bin).

Đây cũng là 2 công ty nằm trong số ít các tập đoàn nắm giữ bản quyền công nghệ ngành của thế giới hiện nay. Doosan Vina được hy vọng sẽ nâng tầm phát triển của ngành công nghiệp nặng tại Việt Nam, trong đó có ngành chế tạo các thiết bị cho nhà máy nhiệt điện thông qua việc ứng dụng những công nghệ tiên tiến được chuyển giao từ hệ thống toàn cầu.

Đặc biệt là, Doosan Vina hiện đang đóng một vai trò rất quan trọng trong chương trình của Chính phủ về nghiên cứu, thiết kế và chế tạo trong nước thiết bị nhà máy nhiệt điện chạy than (Quỳnh Lập 1).

Với dự án này sẽ góp phần nâng cao năng lực sản xuất sản phẩm cơ khí trong nước, giúp Tổng công ty Lắp máy Việt Nam (LILAMA), Viện Nghiên cứu Cơ khí (NARIME) và các doanh nghiệp trong nước nghiên cứu, thiết kế, chế tạo thiết bị - từ đó đưa doanh nghiệp Việt Nam dần làm chủ công nghệ, sản xuất thiết bị cho các nhà máy kỹ thuật cao. Đó cũng là một biện pháp hữu hiệu nhằm giúp Việt Nam giảm nhập siêu trong những năm sắp tới.

Tuy nhiên, để thực hiện được vấn đề trên, VEA cho rằng nhất thiết phải sửa đổi, bổ sung ngay một số điều trong Luật Đấu thầu hiện nay, lấy các yêu cầu về năng lực của nhà thầu dựa trên cơ sở khoa học - công nghệ, năng lực sản xuất, năng lực tài chính mạnh, chất lượng thiết bị tốt chứ không phải lựa chọn hồ sơ “năng lực ảo” như trong thời gian qua.

Như vậy, nếu chúng ta không nhanh chóng sửa đổi Luật Đấu thầu, các doanh nghiệp trong nước, cùng với lực lượng kỹ sư, công nhân được đào tạo tay nghề cao của Việt Nam sẽ không thể có cơ hội phát triển, không có cơ hội được làm chủ công nghệ và quản lý dự án trong tương lai.