Lĩnh án ở tuổi 91

Sinh ngày 3-4-1920 tại Ukraine,    J. Demjanjuk có tên khai sinh là Iwan Nikolayevich Demjanjuk. Khi Chiến tranh Thế giới thứ II nổ ra, Demjanjuk gia nhập Hồng quân nhưng sau đó đã quay đầu gia nhập lực lượng SS khét tiếng của Đức quốc xã. Demjanjuk được huấn luyện ở một doanh trại SS     tại thị trấn Trawniki, Ba Lan. Kết thúc khóa huấn luyện, y được chuyển tới làm việc tại trại tập trung tử thần ở ngoại ô thành phố Sobibor (Ba Lan) bị Đức chiếm đóng.
Tháng 4-1942, những thí nghiệm giết người bằng hơi ngạt được tiến hành tại đây với khoảng 250 người Do Thái bị đem ra làm vật thí nghiệm. Nhiệm vụ của Demjanjuk là vận hành các lò hơi ngạt trong trại tập trung, thực hiện toàn bộ quy trình hủy diệt khép kín dùng vũ lực lùa người Do Thái ra khỏi trại tập trung, tống họ lên những chiếc xe tải chật chội và cuối cùng lùa các nạn nhân vào lò hơi ngạt… Sau khi trại tử thần Sobibor bị đóng cửa cuối năm 1943, Demjanjuk chuyển sang phục vụ tại một đơn vị chiến đấu của Đức quốc xã và bị Mỹ bắt làm tù binh khi chiến tranh sắp kết thúc. Sau vài năm nằm trong trại dành cho người vô gia cư ở Đức, y chuyển tới định cư tại Ohio, Mỹ và làm việc trong một nhà máy sản xuất ô tô.

Ngày 25-8-1977, khi đang làm việc tại nhà máy, Demjanjuk nhận được tin y bị nghi ngờ là tội phạm chiến tranh. Đến ngày 25-6-1981, một tòa án Liên bang Mỹ đã tước quyền công dân của Demjanjuk, với lý do y sử dụng giấy tờ giả. Sau đó, y bị dẫn độ về Israel và bị kết án treo cổ sau một phiên tòa đầy kịch tính. Demjanjuk bị biệt giam trong thời gian kháng cáo. Ngày 29-7-1993, Tòa án tối cao Israel bác phán quyết trước đó của tòa án Mỹ và ra lệnh hủy bỏ bản án treo cổ. Chứng cứ mới khi đó cho thấy, y chỉ là nạn nhân của những sai lầm trong quá trình điều tra.

Tuy nhiên, sau này phía Nga đã cung cấp cho Mỹ một thẻ căn cước được phát hiện từ đống hồ sơ thu được của Đức quốc xã cho thấy Demjanjuk chính là cảnh vệ của trại tử thần Sobibor. Năm 1999, Bộ Tư pháp Mỹ lại đưa Demjanjuk ra tòa. Lần này, y bị tước quyền công dân Mỹ trong 3 năm vì tội khai man về vai trò của mình tại các trại tập trung trong hồ sơ di trú gốc. Tuy nhiên, nhà chức trách Mỹ không thể trục xuất Demjanjuk bởi không có nước nào đồng ý cho y trú ngụ. Đến năm 2008, Giám đốc Cơ quan điều tra tội phạm chiến tranh Đức quốc xã Kurt Schrimm đã yêu cầu các công tố viên ở Munich, nơi Demjanjuk sống trước khi sang Mỹ, buộc tội y có vai trò đồng lõa với tội ác chiến tranh tại Sobibor. Sau những cuộc chiến pháp lý kéo dài nhiều năm, tháng 3-2009, Tòa án Munich đã ra quyết định bắt giữ và đề nghị Mỹ trục xuất Demjanjuk về Đức để xét xử với tội danh đồng lõa trong vụ sát hại 29.000 người Do Thái tại trại tập trung Sobibor vào năm 1943.

Trong phiên xét xử ngày 12-5 vừa qua, mặc dù bị kết án 5 năm tù nhưng Tòa án Munich đã trả tự do cho Demjanjuk ngay sau phiên tòa kết thúc vì cho rằng bị cáo đã trải qua gần 2 năm trong tù trước khi phiên tòa được mở. Theo các thẩm phán, dù tội ác của Demjanjuk đã rõ ràng nhưng Demjanjuk đã quá già (91 tuổi), lại không có quốc tịch nên không thể bỏ trốn. Tuy nhiên, bản án đã khiến không ít người bất bình vì cho rằng không tương xứng với tội ác của bị cáo.