Làng Tây Mỗ
Xã hội - Ngày đăng : 10:30, 20/12/2003
Nói đến truyền thống học hành thành đạt của huyện Từ Liêm cũ, dân gian đã có câu :" Từ Liêm tứ quý, nhất Mỗ, nhì La, thứ ba Canh Cót" hay: " Từ Liêm tứ danh hương, Mỗ - La - Canh - Cót". Mỗ trong câu ngạn ngữ này bao gồm cả hai làng Tây Mỗ và Đại Mỗ, vì làng Tây Mỗ có nhiều người đỗ đạt hơn, còn Đại Mỗ chỉ nổi danh với "Tam vị đại vương" tức 3 bố con - ông cháu vị Thám hoa Tể tướng Nguyễn Quý Đức.
Làng Tây Mỗ có 7 vị tiến sĩ là : Nguyễn Am (đỗ năm 1453), Hoàng Thiệu, (1475); Nghiêm Hoàng Đạt (Bảng nhãn, 1583), Nguyễn Đương Bao (1673), Nghiêm Bá Đĩnh, 1733), Đỗ Huy Điển (Phó bảng, 1875) và Nghiêm Xuân Quảng (1895).
Trong 7 tiến sĩ thì Nguyễn Am là một trong 2 Tiến sĩ trẻ nhất của Thăng Long – Hà Nội (đều đỗ năm 18 tuổi), Hoàng Thiệu (1443 - ?) làm quan đến Hình bộ Thượng thư, Nguyễn Đương Bao (1647 -1727) làm Thượng thư bộ Lễ, Bồi tụng, tước Thọ Quận công, được cử đi sứ. Nghiêm Bá Đĩnh (1683-1755) cũng từng đi sang sứ nhà Thanh, giỏi thơ, phú, mượn thơ, phú để ngợi ca đạo đức thanh khiết, những người biết giữ trọng trách làm quan, phụng sự vương triều và nhân dân, những kẻ sĩ có học, đậu đạt, làm quan trong sạch. Ngoài 7 tiến sĩ, Tây Mỗ còn có 29 vị hương cống thời Lê và 14 cử nhân thời Nguyễn, tập trung ở các họ Nghiêm Bá, Trần Đăng.
Truyền thống khoa bảng của người làng Mỗ có được là do làng nằm trong vùng đất có bề dày truyền thống Nho học của huyện Từ Liêm. Làng nằm sát kinh đô Thăng Long, trên một vị trí giao thông rất thuận lợi cho giao lưu, buôn bán, làm nghề thủ công (dệt), tạo ra nguồn thu ổn định để các gia đình nuôi con em ăn học. Tây Mỗ có chế độ khuyến học được hình thành từ lâu đời. Bản hương ước của lập năm Chiêu Thống nguyên niên (1787) đề ra các quy định khuyến học:
- Người nào đỗ Tiến sĩ, làng làm lễ dùng cỗ thịt trâu, xôi, trà, rượu và 20 quan tiền kính biếu.
- Người thi Hội lần đầu trúng Tam trường, kính biếu cỗ xôi lợn, rượu và 3 quan cổ tiền.
- Người đỗ Hương cống biếu cỗ xôi gà, rượu, 2 quan cổ tiền; thi Hương trúng Tam trường kính biếu cỗ xôi gà, rượu và 1 quan 2 mạch.
Sau này, thời Pháp thuộc, làng trích một mẫu ruộng làm ruộng giải điền để thưởng cho người nào đỗ Tiến sĩ các khoa về tân học, được hưởng hoa lợi một năm; nếu nhiều người đỗ thì ai nhiều tuổi được hưởng năm trước; ít tuổi hưởng năm sau. Trong dịp lễ hội, người đỗ Tiến sĩ được ngồi chiếu nhất (chiếu trên) gian giữa đại bái, nếu không có Tiến sĩ thì giành cho quan hàm nhất phẩm.
Ngày nay, truyền thống khuyến học, hiếu học của người Tây Mỗ vẫn được phát huy. Các dòng họ có truyền thống khoa bảng Nguyễn Đăng (Đương), Nghiêm Xuân, việc học tập của con cháu vẫn được chú trọng. Họ Nghiêm Xuân đã thu được hơn 100 triệu đồng làm quỹ khuyến học.
TS. Bùi Xuân Đính