Nhiều tín hiệu lạc quan

Hướng đầu tư hiệu quả

Kiểm tra việc nuôi tế bào trứng để phục vụ việc nhân bản vô tính tại Viện Công nghệ sinh học (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Ảnh: Đình Na

Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ (KHCN) Nguyễn Quân nhận định, gần 10 năm qua, hoạt động của PTNTĐ đã cho kết quả khả quan, thể hiện hướng đầu tư là hiệu quả. Trong số này phải kể đến sự phát triển của các PTNTĐ: công nghệ sinh học, vật liệu (Viện KHCN Việt Nam); hàn và xử lý bề mặt (Bộ Công thương); lọc hóa dầu (Tập đoàn Hóa chất). Những đơn vị này đã tạo ra nhiều sản phẩm được ứng dụng trong thực tiễn sản xuất, đời sống và có nhiều công trình được công bố quốc tế cũng như trong nước.

Giai đoạn 2001-2004, PTNTĐ công nghệ gen đã được đầu tư hơn 700 thiết bị. Trước khi có bộ phận này, cả Viện Công nghệ sinh học mới giải mã được 25 trình tự gen và công bố 20 bài báo quốc tế. Nhưng từ khi PTNTĐ ra đời, các nhà khoa học ở đây đã có điều kiện đẩy nhanh tốc độ giải mã trình tự gen và đăng ký tại ngân hàng gen quốc tế 140 trình tự gen người, 108 trình tự gen động vật, 35 trình tự gen thực vật. Nhiều kỹ thuật phức tạp về công nghệ sinh học như giải mã gen, cắt gen, chuyển gen... đã được các chuyên gia ở đây làm chủ. Đến nay, với trên 500 bài báo công bố trong nước, 36 bài báo công bố quốc tế, đăng ký khoảng 400 trình tự gen của nhiều chủng vi sinh, giống cây trồng, vật nuôi và 13 bằng sáng chế, giải pháp hữu ích, năng lực nghiên cứu của đơn vị đã tiếp cận được trình độ nghiên cứu tiên tiến. Kết quả mang ý nghĩa xã hội lớn hơn là PTNTĐ công nghệ gen đã giám định hơn 100 bộ hài cốt và xác định tên chính xác cho hơn 30 liệt sĩ, đào tạo và tham gia cùng bác sĩ Bệnh viện Nhi trung ương xác định virut H5N1 cho bệnh nhân…

PTNTĐ Vật liệu và linh kiện điện tử hoàn thành năm 2006, nhanh chóng hình thành ba nhóm nghiên cứu và công bố được 6 công trình trên các tạp chí khoa học quốc tế. Kết quả này rất đáng khích lệ, bởi trong nghiên cứu thực nghiệm ở lĩnh vực vật lý chất rắn vài chục năm qua, Việt Nam chỉ có dưới 10 công trình được triển khai, do thiếu thiết bị nghiên cứu đạt chuẩn. Từ quý III năm 2006, sau 1,5 năm khai thác thiết bị đo các tính chất vật lý PPMS (1 loại thiết bị đắt tiền), nhóm nghiên cứu đã công bố được 4 công trình trên Tạp chí Physical Review.B và J.of Applied Physics. Đây là con số rất ấn tượng vì trong suốt 10 năm hợp tác với Thụy Điển (1996-2006), nhóm nghiên cứu này cũng chỉ công bố được 5 công trình trên cùng tạp chí. Hay như PTNTĐ về vật liệu, các nhà khoa học đã tạo ra các vật liệu được sử dụng trong thiết bị điều khiển đường dây 500KV. Đặc biệt, rô bốt hàn tự động của PTNTĐ đã được ứng dụng trong các công trình dầu khí. Đối với Viện Hóa công nghiệp, PTNTĐ lọc hóa dầu và xúc tác đã nghiên cứu thành công và đưa vào hoạt động các dây chuyền sản xuất vật liệu, hóa chất mới và hợp tác với Pháp công bố nhiều công trình khoa học có giá trị.

Sẽ đánh giá độc lập về hiệu quả hoạt động

Thời gian qua, Bộ KHCN đã ban hành nhiều văn bản pháp quy, giúp các PTNTĐ có đủ hành lang pháp lý hoạt động ổn định, tạo điều kiện để đội ngũ cán bộ khoa học ở đó yên tâm làm việc. Bộ cũng có hệ thống định hướng, giám sát chặt chẽ và có cơ chế đánh giá đầy đủ đối với hoạt động của các đơn vị này. Theo đó, PTNTĐ được đánh giá dựa trên ba tiêu chí: sự phù hợp về nội dung hoạt động; kết quả hoạt động nghiên cứu, phát triển công nghệ; tổ chức quản lý hoạt động. Việc đánh giá này được giao cho cơ quan độc lập là Viện Đánh giá khoa học và định giá công nghệ (Bộ KHCN). Kết quả đánh giá sẽ là căn cứ để Nhà nước tiếp tục mở rộng đầu tư cho PTNTĐ.

Thứ trưởng Nguyễn Quân cho biết thêm, thời gian tới, để nâng cao hiệu quả hoạt động của PTNTĐ, Nhà nước cần tiếp tục đầu tư vì trang thiết bị sau một vài năm sẽ lạc hậu, xuống cấp. Các hội đồng của PTNTĐ phải thực hiện đúng vai trò định hướng hoạt động và bảo đảm các sản phẩm nghiên cứu đáp ứng yêu cầu. Mặt khác, bản thân các PTNTĐ phải nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Ngoài sự hỗ trợ của Nhà nước về kinh phí, các tổ chức này phải tự tìm ra những nguồn kinh phí riêng thông qua hoạt động dịch vụ và là cơ sở để nhà khoa học trong nước và cả nhà khoa học nước ngoài đến làm việc. Điều đó đồng nghĩa với việc mỗi PTNTĐ cần có hệ thống dịch vụ tốt và coi đây là nhân tố góp phần nâng cao vị thế, uy tín của đơn vị.

Trong số 17 PTNTĐ được phê duyệt, do những khó khăn trong xác định địa điểm hoặc mua sắm trang thiết bị, hiện vẫn còn PTNTĐ về điện cao áp và bể thử tàu thủy đang trong giai đoạn đầu tư. Thời gian tới, hai đơn vị này sẽ hoàn thành đầu tư và đi vào hoạt động chính thức, góp phần nâng cao hệ thống cơ sở vật chất về KHCN của nước nhà.

Gần 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 Khóa VIII là cơ hội để KHCN thể hiện vai trò quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Nhiều mô hình nghiên cứu khoa học tiên tiến cấp độ quốc tế được tập trung áp dụng hiệu quả, trong đó vai trò của PTNTĐ là minh chứng cho hướng đầu tư đúng của Nhà nước.