Bài 2: Khi thời khóa biểu không vì học sinh

Lý thuyết: vì người học
Theo ông Nguyễn Tùng Lâm, Chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Hà Nội, việc sắp xếp TKB phải dựa trên nguyên tắc phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi, trình độ nhận thức và sức khỏe của HS trong từng giai đoạn. TKB còn phải bảo đảm yêu cầu phù hợp với năng lực chú ý của HS. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thì sự chú ý của mỗi HS không thể kéo dài trong suốt 4, 5 tiết học. Vì vậy sau mỗi khoảng thời gian nhất định nhất thiết phải thay đổi nội dung, hình thức học để lôi kéo sự chú ý của các em.

Cũng theo tính toán của các nhà khoa học, thời gian ghi nhớ của HS chỉ đọng lại tốt nhất trong vòng 3 ngày. Ví dụ môn học từ ngày thứ hai thì tốt nhất nên lặp lại vào ngày thứ tư để HS có thể tiếp nhận kiến thức một cách tối đa. Nếu khoảng cách giữa các tiết học của một bộ môn kéo dài hơn 3 ngày thì sự vận động tư duy của HS với những kiến thức đã tiếp nhận rất hạn chế. Bên cạnh đó, việc sắp xếp TKB còn phải đặc biệt chú ý sự phân bố hợp lý giữa các môn học nặng -  nhẹ, môn ít vận động và môn có vận động, giữa các môn tự nhiên và các môn xã hội, giữa các môn học trong một ngày và giữa các ngày trong một tuần…

Ngoài những nguyên tắc trên, khi xếp TKB nhà trường còn phải căn cứ vào điều kiện cơ sở vật chất, số phòng học chức năng, số lượng giáo viên từng bộ môn, thậm chí còn phải lưu ý tới hoàn cảnh như nuôi con nhỏ, nhà ở xa… Đây là việc không dễ đối với giám hiệu hay thư ký hội đồng được giao nhiệm vụ xếp TKB, cho nên ở nhiều nơi ưu tiên đã không được dành cho những nguyên tắc của khoa học giáo dục và HS phải gánh chịu hậu quả.

Thực hành: Vì người dạy
Qua tìm hiểu tại các trường, hầu hết hiệu trưởng đều cho biết rất muốn sắp xếp TKB một cách khoa học, phù hợp với nguyên tắc sư phạm nhưng không phải trường nào cũng có điều kiện thực hiện.

Việc xây dựng TKB phải vì học trò là lẽ đương nhiên, nhưng mức độ dung hòa mục đích đó với điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và đội ngũ giáo viên hiện có ở từng trường lại rất khác nhau. Ở phần lớn trường học hiện nay, khi xây dựng TKB, mục tiêu vì HS được đặt sau lợi ích của giáo viên và nhà trường. Tình trạng dạy dồn, dạy tập trung một môn học trong cùng một thời điểm là phổ biến. Thiếu giáo viên, nên phải kiêm nhiệm là một lý do nhưng còn một nguyên nhân chính là giáo viên muốn được dạy trong buổi sáng, hoặc chỉ buổi chiều hoặc chỉ một số ngày trong tuần để thời gian còn lại còn đi dạy trung tâm hoặc thỉnh giảng cho các trường dân lập. Các trường dân lập, vì phải sử dụng số lượng lớn giáo viên thỉnh giảng nên TKB phải tận dụng tối đa thời gian của giáo viên khi có mặt tại trường.

Có thể thấy ngay việc bố trí TKB cho HS ở nhiều trường không hợp lý. Lấy ví dụ tại một lớp thuộc khối 2 Trường Tiểu học Sài Đồng (quận Long Biên), một tuần có 2 tiết thể dục được bố trí liên tiếp trong 2 ngày thứ ba và thứ tư; Trường THCS Thành Công học 2 tiết thể dục vào ngày thứ hai, 3 tiết còn lại là sinh hoạt, văn và sử. Một HS lớp 6 Trường Trưng Vương cho biết, ngay ngày thứ hai đầu tuần lớp em đã phải học 3 môn cơ bản gồm toán, văn, ngoại ngữ với thời lượng là 5 tiết/buổi nên rất mệt mỏi và không tiếp thu được nhiều. Ngược lại, cũng có những ngày các em đi học như đi chơi khi TKB toàn thể dục, âm nhạc, mỹ thuật. Lại có ngày, TKB toàn môn thuộc lòng (văn - sử - địa), rồi ngày toàn môn phải động não, tiết học nào cũng căng như dây đàn. TKB không được sắp xếp theo khả năng tiếp thu của HS mà theo điều kiện của giáo viên và nhà trường, dẫn đễn tình trạng "no dồn đói góp" trong tiếp thu kiến thức của HS… Không ít HS ngồi học mà không hiểu mình đang học gì khi kiến thức cả buổi học được tung ra theo kiểu "nhồi lấy được" với các môn học hoặc toàn là tự nhiên, hoặc toàn là xã hội, thậm chí có học sinh đã ngất xỉu trong giờ thể dục được xếp vào tiết cuối trong ngày. Sự bất hợp lý trong việc sắp xếp TKB đương nhiên sẽ dẫn đến hệ quả có những ngày, HS "lĩnh đủ" các môn cơ bản trong cả 2 buổi học và phải nhồi vào cặp đủ số lượng sách vở cần thiết theo yêu cầu của thầy cô.

Nếu những nguyên nhân vĩ mô như nội dung chương trình nặng, phân phối chương trình chưa hợp lý, giáo viên chưa dạy đúng theo chuẩn kiến thức kỹ năng… cần phải có thời gian để giải quyết thì nguyên nhân từ TKB hoàn toàn có thể khắc phục được ngay, nhất là với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Vấn đề chỉ còn phụ thuộc vào việc ban giám hiệu có trả lời câu hỏi TKB dành cho ai bằng quan niệm đúng với nguyên tắc sư phạm và tình yêu đối với HS hay không.