Nên làm vào lúc nào?

Một dự án chưa từng có ở Việt Nam như vậy sẽ làm thay đổi không chỉ bộ mặt đường sắt sau gần 150 năm, mà còn làm thay đổi bộ mặt ngành giao thông vận tải nước ta trong nửa đầu thế kỷ XXI, đưa Việt Nam vào danh sách không nhiều những nước có đường sắt hiện đại trên thế giới. Dự án trên còn mang tính đột phá, đi tắt đón đầu, thể hiện cách tư duy táo bạo đã từng làm nên mạch truyền tải điện 500KV Bắc - Nam, Khu công nghiệp Dung Quất, cầu Thăng Long và nhiều dự án có hiệu quả khác. Với tầm nhìn xa ¼ thế kỷ, dự án chắc chắn sẽ đóng góp có hiệu quả vào tình hình giao thông lúc bấy giờ, khi Việt Nam đã là một nước công nghiệp phát triển có 100 triệu dân.

Vấn đề cần bàn nhất hiện nay là chủ trương thì đúng nhưng đã tính hết mọi khía cạnh chưa, đã nên triển khai vào thời điểm này chưa?

Trong những dự án đột phá, có những dự án thành công mỹ mãn, nhưng cũng có dự án thành công ở mức độ khiêm tốn nào đó. Vậy những điều kiện bảo đảm sự thành công mỹ mãn cho dự án ĐSCT là gì? Để có con đường này, chúng ta phải hy sinh rất nhiều đất nông nghiệp, 16.000 hộ gia đình phải tái định cư, trong đó 9.500 hộ mất đất ở, 7.000 hộ mất đất sản xuất trong khi dân ta còn nghèo, đất sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp đến mức đáng lo ngại. Cũng để có con đường này, nhiều khu bảo tồn bị đe dọa, nhiều dự án kinh tế - xã hội khác phải điều chỉnh. Nhưng tất cả những điều đó đều có thể chấp nhận nếu tính về hiệu quả, ĐSCT này vẫn là phương án tối ưu, cho dù sự tiến bộ như vũ bão của khoa học - kỹ thuật giao thông bộ, giao thông thủy, hàng không; sự biến động của thiên nhiên và xã hội trong nước, quốc tế sau 25 năm nữa khó có thể đoán trước.

Vấn đề khiến nhiều người băn khoăn còn ở chỗ, không ít các dự án chúng ta xây dựng còn thiếu sự gắn kết để có một hiệu quả tổng hợp, đa ngành, đa địa phương, đa lợi ích. Dự án này đã kết hợp được với các ngành kinh tế (nhất là nông nghiệp, lâm nghiệp, tài nguyên môi trường) các ngành xã hội, an ninh, quốc phòng trong liên kết liên ngành chiến lược; liên kết với từng địa phương có đường sắt đi qua chưa? Thí dụ như Hà Nội, nơi có ga đầu mối và cũng là nơi cung cấp lượng khách rất lớn cho tuyến đường, nhưng cho đến nay chưa có dự án khả thi nào để cải tạo hệ thống đường sắt hiện nay, xây dựng đường vận chuyển con thoi với nội đô và đường nối những vùng khác của Thủ đô với nhà ga chính. Nếu không có những dự án đó (chắc chắn là cần nhiều tỷ USD, hiện nay chưa rõ sẽ lấy từ nguồn nào) thì làm sao ĐSCT có thể phát huy tác dụng! Một dự án chưa thật gắn kết với các ngành, các địa phương để cùng góp vốn, cùng khai thác… thì chưa thể là một dự án hoàn hảo.

Và ngay vào lúc này, trong khi nợ nước ngoài đã thành một vấn đề rất cần lưu tâm, đã cần dồn một nửa GDP hằng năm của cả nước cho một dự án như vậy chưa trong khi các lĩnh vực khác còn rất nhiều việc cấp bách cần phải đầu tư. Chẳng hạn như phát triển giao thông đô thị, giao thông nông thôn, đường nối với vùng sâu, vùng xa; đường ven biển đề phòng biến đổi khí hậu; nâng cấp và phát huy hiệu quả các tuyến đường huyết mạch kể cả đường sắt ở các tỉnh phía bắc, khôi phục và xây dựng các tuyến đường sắt về Cà Mau, lên Đà Lạt, Tây Nguyên…

Dự án là cần thiết, nhưng để coi đây là một dự án thật sự cấp bách lại là chuyện khác. Thêm nữa, dự án dường như chưa tính hết khả năng phát huy sức mạnh tổng hợp trong nước. Trong trường hợp này, để có thêm cơ sở quyết định, Quốc hội nên trưng cầu ý kiến nhân dân như một đại biểu Hà Nội đề nghị là đúng.