Vân Ruộm, từ trong quá khứ

Nhà cửa, ruộng vườn và con người nơi đây đã dần hồi sinh trở lại sau những năm tháng chiến tranh ác liệt. Bên ngôi chùa làng rêu phong, nghe các bậc cao niên kể về thần tích của miền quê này, bỗng thấy, tận trong sâu thẳm tâm hồn, mỗi người Việt Nam đều tự hào về dòng dõi rồng tiên, về quá khứ.

Kể về ngôi làng đang dần đổi thay từng ngày, cụ Đỗ Xuân Thuộc, một bậc cao niên của làng Yên Viên không giấu được niềm vui: "Cả làng giờ có ngót 700 hộ làm nghề phụ chế biến thực phẩm, doanh thu mỗi năm lên tới hàng chục tỷ đồng. Nhờ vậy, số hộ nghèo trong thôn hiện chỉ đếm trên đầu ngón tay". Sự trù phú hôm nay của Yên Viên không phải là niềm vui lớn nhất của cụ Thuộc. Đó còn là chiều sâu lịch sử, sức sống của ngôi làng đã thay da đổi thịt hoàn toàn từ bãi đổ nát chiến tranh...

Yên Viên còn có tên là làng Vân Ruộm. Những ngày này, người ở lại cũng như con cháu đi xa, ai ai cũng nô nức chuẩn bị cuộc hội làng theo đúng nếp cổ ngày xưa. Đứng trước ngôi đền thờ thành hoàng làng được phục dựng nguyên mẫu trên nền cũ đã cận kề ngày hoàn thiện, các bô lão Vân Ruộm nhẩn nha kể cho tôi nghe về Đức Ngài, vốn thuộc dòng dõi rồng tiên.

Theo bản thần tích còn lưu lại, thời vua Hùng Duệ Vương thứ 18, có ông họ Lỗ ở quận Cửu Chân kết duyên với người con gái họ Trần tên là Phượng Nương. Một hôm, Lỗ ông được đức Lạc Long Quân hiển linh báo mộng sẽ cho một vị phán quan và một vị công chúa đầu thai vào nhà họ Lỗ. Quả nhiên, phu nhân nhà họ Lỗ một chiều tắm ở bãi dâu ven sông bỗng thấy hai trái trứng màu sắc rực rỡ quẩn quanh bên mình. Trải qua 13 tháng thụ thai, phu nhân hạ sinh một bọc, nở ra đôi trai gái có tư chất khác thường. Người con trai đặt hiệu Phổ Hộ (tên húy là Long Linh). Người con gái là Ngọc Nương. Lớn lên, người anh tinh thông võ thuật, văn võ kiêm toàn, tôn xưng là Uy Công. Người em nhân hậu hiền lành, gia chánh tinh xảo, văn chương tài giỏi, đi bảy bước thành thơ. Dân trong vùng kính phục, tôn họ là Thánh.

Một lần, xa giá của đức Hùng Duệ Vương nhàn du đến huyện Hiến Thành. Nhằm lúc nhà vua nằm thảnh thơi, đức Lạc Long Quân hiển linh báo mộng cho biết anh em họ Lỗ vốn là thủy thần giáng thế. Sau khi gặp anh em nhà họ Lỗ, vua lập tức xa giá hồi triều, lập Ngọc Nương làm nhị cung phi, Uy Công làm Đề đốc Long Chu thủy đạo Đại tướng quân. Vào năm quân Thục Phán hưng binh phạm vào bờ cõi vua Hùng, đức Uy Công được vua phong làm đề đốc thủy đạo đại tướng quân - Hùng Liệt đại vương, dẫn quan tham chiến. Sau khi phá tan quân Thục, thuyền của Uy Công về đến vùng Kinh Bắc, trang Yên Viên thì trời đất tối tăm, sấm chớp dữ dội. Thế là ngài hóa và trở về thủy quốc. Vua hay tin, nhất mực đau buồn, phong mỹ tự "Thượng đẳng phúc thần", phong là Uy Mãnh Anh Du - Hùng liệt Đại vương và lệnh cho người dân trang Yên Viên muôn đời hương khói.

Sau khi hóa, đức Uy Công đã nhiều lần hiển linh, âm phù giúp Hai Bà Trưng chống quân Nam Hán; vua Lê Đại Hành phá tan thủy binh của giặc Tống. Đến thời Trần, đức Uy Công lại âm phù giúp Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn dẹp quân Nguyên Mông. Thần tích làng ghi rõ, hội làng Vân Ruộm mở ngày 10 đến hết ngày 13 tháng Ba. Hàng năm tế thần vào 5 tiết nhằm những ngày đức Uy Công hiển thánh.

Từ bao đời nay, lớp lớp con cháu làng Yên Viên vẫn giữ trong mình hào khí Lạc Hồng. Các bậc cao niên trong làng kể lại, vào thời Nguyễn, một toán cướp có vũ trang đã hoành hành tại thôn Kim Quan Đông khiến dân chúng trong vùng khiếp sợ. Trai đinh làng Yên Viên đã nhóm họp và dùng mưu phá tan nhóm cướp, bắt sống hai tên cướp có vũ trang nộp về nha huyện. Chiến công của trai làng Yên Viên đã được vua Minh Mạng ngợi khen và thưởng cho hai chữ "Nghĩa Dũng", nay còn tấm bảng sơn son, thếp vàng lưu lại.

Những năm thực dân Pháp đặt ách thống trị, nhà nho Nguyễn Khắc Cần, một người con của làng Yên Viên đã tham gia phong trào Đông Du và hoạt động trong tổ chức Việt Nam Quang Phục Hội của cụ Phan Bội Châu. Năm 1913, ông đã cùng hai chí sĩ yêu nước là Nguyễn Văn Túy, Phạm Văn Tráng cho nổ bom vào khách sạn Pháp ở 29 phố Tràng Tiền (nay là số 2 phố Nguyễn Khắc Cần). Không may, ông bị chính quyền thực dân xử tử. Đến nay, Nguyễn Khắc Cần đã trở thành tên một con phố tại quận Hoàn Kiếm.

Theo các bậc cao niên, làng Vân Ruộm xưa kia vốn là vùng đất đai trù phú. Đình làng và ngôi đền thờ đức Uy Công có quy mô đồ sộ, hậu cung chạm khắc tinh xảo. Hội làng xưa kéo dài đến 3 ngày, nay trùng đúng vào dịp Quốc lễ, Giỗ Tổ Hùng Vương, mùng 10 tháng Ba âm lịch. Lễ vật dâng thần chỉ có hai thứ bánh truyền thống là bánh chưng và bánh dày. Nghi thức tế lễ có nhiều điểm tương đồng như tại đền thờ các vua Hùng ở Nghĩa Lĩnh, Phú Thọ.

Vị trí của làng Vân Ruộm vốn nằm sát ga Yên Viên và Tổng kho A thời kháng chiến chống Mỹ nên thường xuyên là tâm điểm đánh phá của máy bay Mỹ trong cuộc chiến tranh phá hoại. Năm 1972, trận bom B52 đã san phẳng làng Yên Viên khiến đình làng, đền thờ, chùa làng bị hủy hoại, toàn bộ di sản vật thể đều "bay" cả. Các đạo sắc phong có từ thời Hai Bà Trưng cùng những di sản vô giá khác không còn lưu giữ được.

Trong không khí cả nước hướng đến Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, người dân làng Yên Viên cũng náo nức phục dựng ngày hội làng đúng theo lệ cổ để lớp cháu con hậu thế thêm hiểu, thêm yêu mảnh đất quê hương. Trong khung cảnh rộn ràng chuẩn bị cho ngày vui chung, tôi bỗng cảm thấy háo hức, muốn được sống trong không khí hội hè thôn quê, mộc mạc mà sâu đậm...