Ga Hàng Cỏ và con tàu Việt Nam

Cho đến nay, ga Hà Nội vẫn là ga xe lửa có quy mô lớn nhất xứ Đông Dương với chiều dài gần 200m, có kiến trúc giống như công sở hơn là kiến trúc công cộng. Trước năm 1900, mảnh đất này vốn là chợ bán cỏ cho ngựa thuộc thôn Tiên Mỹ, huyện Thọ Xương. Theo đánh giá của giới kiến trúc đô thị, ga Hà Nội và cầu Long Biên được xếp hạng công trình quan trọng, tạo điểm nhấn cho quy hoạch Hà Nội đầu thế kỷ XX và kéo dài đến năm 1954. Từ đây, những tiếng còi tàu đầu tiên vang lên làm rạo rực lòng người bởi càng rạo rực hơn khi con tàu xình xịch chuyển bánh. Mong nhớ, hẹn hò và chia ly cũng từ đây để rồi Nguyễn Bính viết "Những bóng người trên sân ga". Ga là thế, xen kẽ niềm vui và nước mắt. Nhạc sĩ Dzoãn Mẫn ở cái ngõ Chân Hưng xưa, đã bao đêm nghe tiếng còi hú lên, chứng kiến bao cuộc chia xa trong nỗi buồn phải xa người thân, khi đi lính đánh thuê hay lên đường làm cu li nơi đất khách quê người. Ông đã viết "Biệt ly" để chia sẻ cùng những giọt nước mắt đau thương: "Biệt ly, nhớ nhung từ đây. Chiếc lá heo may. Người về có hay?... Ôi còi tàu như xé đôi lòng...".

Ga Hàng Cỏ những năm đầu thế kỷ XIX. Ảnh Tư liệu

Cả một thời gian dài, ga Hàng Cỏ là chứng nhân cho những ngày tháng buồn đau của dân tộc, qua những chuyến tàu chở xác người chết đói năm 1945 và những cảnh đàn áp dân lành của thực dân Pháp và phát xít Nhật, kéo dài hơn nửa thế kỷ. Chỉ đến Cách mạng Tháng Tám 1945, ga mới rùng mình chuyển động. Thật khó có thể quên những đoàn tàu ngày đêm chở hàng nghìn chiến sĩ Nam tiến tại đây vào khoảng cuối năm 1945 và đầu năm 1946, để chi viện cho miền Nam đánh Pháp. Nam tiến là hình ảnh rạo rực trên sân ga, thể hiện khí thế mạnh mẽ của một dân tộc anh hùng. Những cuộc chia ly trên sân ga giờ đây không còn những nỗi buồn thương mà là những lời hò hẹn ngày về trong chiến thắng. Chính thời điểm này, nhạc sĩ Dzoãn Mẫn cũng đã viết lên những lời ca kháng chiến, cháy bỏng trong niềm vui chiến thắng: "... Người bước đi, lòng mong ước hát khúc hoàn ca... Chiến thắng ngày về mang ngàn tươi sáng hiến cho đời...". Từ ngày ấy, ga Hàng Cỏ đã thuộc về cách mạng, thuộc về Hà Nội nghìn năm văn hiến. Và cũng bắt đầu từ đấy, ga trở thành chứng nhân cho những trang lịch sử hào hùng của quân và dân Thủ đô.

Từ đêm 19-12-1946, hưởng ứng Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Bác Hồ, đến 15-1-1947 là 25 ngày đêm quân và dân Hà Nội đã anh dũng chiến đấu tiêu diệt thực dân Pháp và giành giật từng mét đất trong nhà ga Hàng Cỏ. Sau một thời gian làm chủ nhà ga, thu nhiều súng đạn của địch, tự vệ và bộ đội mới bí mật rút lui an toàn. Nhưng ta vẫn bám sát địch và vận động công nhân không đi làm, tìm cách đánh phá không cho giặc vận hành nhà ga trở lại... Rồi từ đó, sân ga là nỗi niềm mong mỏi ngày trở về, trong chín năm quân và dân ta trường kỳ kháng chiến. Bao lời hẹn ước cho một ngày giải phóng, đất nước thật sự độc lập, tự do. Những con tàu lại hú còi lên đường trong chờ đợi. Nỗi lòng người lái tàu vẫn đau đáu chờ tin ngày chiến thắng trở về từ mặt trận Điện Biên Phủ... Và cái ngày ấy đã đến. Đoàn quân chiến thắng đã trở về. Những tên lính Pháp cuối cùng ở nhà ga tháo chạy. Sáng9-10-1954, ta tiếp quản ga Hàng Cỏ, chuẩn bị chuyến tàu đầu tiên có cắm cờ đỏ sao vàng và treo biểu ngữ chạy xuống ga Văn Điển đón bộ đội, cán bộ, nhân dân vào nội thành. 9 giờ sáng ngày 10-10-1954, Hà Nội hoàn toàn giải phóng và sau 2 giờ quân đội Pháp buộc phải rút khỏi Hà Nội đến vùng đệm, chuyến tàu đầu tiên đã chạy qua cầu Long Biên sang Gia Lâm mừng Hà Nội từ nay vắng bóng quân thù.

Năm 1964, đế quốc Mỹ gây ra sự kiện Vịnh Bắc bộ và leo thang đánh phá miền Bắc. Và từ đó trên nóc ga Hàng Cỏ không chỉ có đơn vị tự vệ 12 ly 7 mà còn có cả súng trung liên tham gia lực lượng phòng không sẵn sàng nhả đạn đánh trả máy bay Mỹ đánh phá Hà Nội. Tiếng còi báo yên, những chiến sĩ tự vệ ấy lại trở về vị trí làm việc của mình trong ga. Trong ác liệt của chiến tranh nhưng ga Hà Nội là nơi bắt đầu của hàng nghìn chuyến tàu và hơn 10 triệu tấn hàng hóa chuyển vào khu 4. Năm 1972, ga Hàng Cỏ trở thành mục tiêu của không quân Mỹ khi chúng muốn ngăn chặn các chuyến tàu hàng chi viện cho chiến trường miền Nam. Gian chính của ga cùng với phố Khâm Thiên đã trúng bom B52. Nhưng bom đạn cũng không thể bắt các chuyến tàu ngừng chạy. Cán bộ và công nhân viên ga Hà Nội cũng như toàn ngành đường sắt với tinh thần thép "Qua sông không cầu, chạy tàu không ga". Những công nhân hỏa xa đều trở thành những người chiến sĩ của một Thủ đô anh hùng, đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và chiến đấu quật cường với đạn bom. Trong thời gian này, nhiều cá nhân và tập thể của nhà ga đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu anh hùng. Cũng trong những năm tháng này, ga Hàng Cỏ chứng kiến hàng vạn người con Hà Nội lên đường nhập ngũ bảo vệ Tổ quốc, bởi kẻ thù vẫn còn đó, đang gây tội ác với miền Nam. Chính nơi này, các nhân viên làm việc tại ga đã chứng kiến những người lính đã hát vang những bài ca về Hà Nội, Tổ quốc cho đến khi người lái tàu không thể kéo mạnh tay như những chuyến đi bình thường, tiếng còi tàu như chính cảm xúc của tổ lái trước cảnh tiễn đưa bùi ngùi của những bà mẹ, những người vợ và các cô gái sắp xa người thân.

Sau chiến thắng "Điện Biên Phủ trên không" 1972 của quân và dân Thủ đô, giặc Mỹ thua tan tác, chiến trường miền Nam ngày càng thắng lợi giòn giã. Năm 1975, miền Nam được hoàn toàn giải phóng, đất nước sum họp. Ngay năm sau, cán bộ, công nhân viên ga Hàng Cỏ cũng bắt tay vào xây dựng lại, khắc phục hậu quả của chiến tranh, sự tàn phá của bom đạn Mỹ. Tòa nhà chính được xây lại và hoàn chỉnh năm 1976. Từ đó, ga Hàng Cỏ được đổi tên ga Hà Nội. Chuyến tàu đầu tiên thông tuyến xe lửa thống nhất giữa hai miền Bắc - Nam lăn bánh vào ngày 4-12-1976, sau 30 năm gián đoạn.

Ít năm sau, khán giả yêu âm nhạc được nghe ca sĩ Thanh Hoa hát bài "Tàu anh qua núi" của nhạc sĩ Phan Lạc Hoa. Lời ca thể hiện niềm vui và tình yêu đất nước qua con tàu thống nhất. Đó là tinh thần lạc quan của cuộc sống thanh bình và dựng xây: "Đi dọc Việt Nam theo bánh con tàu quay, qua đèo Hải Vân mây bay đỉnh núi... Ngày hôm nay thênh thang con đường lớn, tàu anh đi trong yêu thương chào đón...". Có lẽ theo thời gian tính đến nay, đã hơn 30 năm đất nước thống nhất, vẫn chưa có bài hát nào vượt được ca khúc này. Đó là niềm vui con tàu "đi ra Bắc hay vào Nam, là thương nhau, em bắc cầu cho tàu anh tới". Giờ đây, ai đến mua vé tàu tại ga Hà Nội sẽ được ngồi chờ trong phòng lạnh, sau khi lấy phiếu, chờ nghe gọi số đến lượt mình. Vậy là ga Hà Nội đã được số hóa với hàng loạt máy vi tính do các nhân viên phục vụ. Tháng 9-2009, Bộ Xây dựng cho hay, trong tương lai không xa sẽ có một con đường tàu ngầm từ ga Hà Nội tới Nhổn. Công trình này được đầu tư tới gần 1.000 tỷ đồng.

Biết bao sự đổi thay trên sân ga đang hướng về phía trước. Ga Hà Nội ngày một lung linh hơn, hiện đại hơn nhưng mọi ký ức lịch sử của một thế kỷ vẫn còn đó. Những hình ảnh hào hùng của quân và dân Thủ đô luôn luôn khắc sâu trong tâm khảm mỗi người. Dù chẳng thể quên nỗi niềm trong sự "Biệt ly", bởi tiếng còi tàu đau xé lòng người một thuở thì những con tàu vẫn vùn vụt vận hành trong tốc độ mới. Những con tàu ghi dấu từ ga Hàng Cỏ trăm năm thương nhớ chẳng thể nào mờ phai.