Đình Kim Mã

Nằm ở phố Kim Mã hiện nay, ngôi đình cũng mang tên làng cổ Kim Mã - một trong “Thập tam trại” (13 trại), tương truyền được lập từ thế kỷ 11 ở phía tây của kinh thành Thăng Long. Vào thời Lý - Trần, đất làng Kim Mã được dùng làm nơi nuôi ngựa của Hoàng cung, nên còn gọi là “Tầu Mã” hay “Mã trại”.  
  Đình Kim Mã thờ ba vị Thành hoàng : Bố cái đại vương, Linh Lang đại vương và Thái tể Hoàng Phúc Trung - những nhân vật có liên quan trực tiếp đếnnhững sự kiện lịch sử lớn diễn ra trong vùng và nguồn gốc ra đời của cộng đồng dân cư ở nơi này Bố cái đại vương (tức Phùng Hưng) được dân gian ca tụng là có sức khoẻ hơn người, vật nổi trâu, đánh được hổ, cõng thuyền nặng đi hàng chục dặm đường. Khoảng đời Đại Lịch (766 – 779), ông phất cờ khởi nghĩa chống lại chế độ của nhà Đường ở Tống Bình (Hà Nội ngày nay), làm chủ đất Đường Lâm rồi đánh chiếm cả một miền rộng lớn quanh vùng. Sua khi mất Phùng An nối ngôi, tôn cha là Bố cái đại vươngvà xây lăng mộ ở phía tây phủ thành Tống Bình, thuộc địa phận làng Kim Mã.
 Nhân vật thứ hai là Linh Lang (tức Hoàng Lang). Theo truyền thuyết ông là hoàng tử con trai vua Lý Thánh Tôngvà bà Hạo Nương - người phường Thị Trại (sau này đổi thành Thủ Lệ). Khi quân Tống xâm lược, Linh Lang liền xin cấp một cỗ voi và một cây cờ hồng để đi dẹp giặc và đã đại thắng. Vua muốn nhường ngôi nhưng ông không nhận, chỉ xin về quê mẹ ở Thị Trại. Khi vua cha tới thăm, Linh Lang thưa : “Thần vốn là con của Long Quân, vì thấy thế nước nguy nan nên vâng mệnh trời, thác xuống Hoàng Gia để giúp nước. Nay giặc đã dẹp xong, thần xin trở lại thủy quốc”. Nói rồi, chàng liền biến thành con rắn dìa hơn trăm trượng, lao thẳng xuống hồ tây biến mất. Gần đây, các nhà sử học cho rằng Linh Lang chính là hình ảnh được thần linh hoá của Hoàng tử Hoàng Chân - người đã hi sinh anh dũng trong cuộc kháng chiế chống Tống tại bờ sông Như Nguyệt năm 1077.
 Theo thần tích, Thái tể Hoàng Phúc Trung quê ở làng Lệ Mật. Năm 16 tuổi ông đã dược vua Lý Thánh Tông được chọ làm Giám quan trong triều. Trong một làn vãn cảnh trên sông Đuống, thuyền của công chúa chẳng may bị đắm, tìm mãi không thấy xác nàng. Ông là người đã liều mình lặn sâu vớt được. Vua ban thưởng nhưng ông chỉ xin được đem dân nghèo ở làng Lệ Mật sang khai khẩn vùng đất phía tây kinh thành, dựng nên 13 làng trại.
 Đáng chú ý là đình Kim Mã nay còn lưu giữ đượcmmột số di vật quý giá đối với kho tàng văn hoá nước nhà : một sắc phong thần cho Phùng Hưng của triều đại Tây Sơn, một cửa võng có niên đại thế kỷ 19 được chạm khắc tỉ mỉ những đề tài : rồng chầu mặt trời, rồng cuốn thủy, tứ linh, văn mây, một sập thờ kiểu chân quỳ dạ cá có giá trị thẩm mỹ cao và hiếm thấy. Ngoài ra còn có tấm bia “Trùng tu nội bình di ký” năm 1875 đã được dịch in trong sách “ Tuyển tập văn bia HN”
Nhị Nhân