Bảo hiểm xã hội tự nguyện - Thêm quyền lợi có tăng hấp dẫn?

Chưa có chế độ ngắn hạn

BHXH tự nguyện chính thức đi vào đời sống từ đầu năm 2008. Nếu như trong năm đầu tiên triển khai, cả nước chỉ có 6.000 người tham gia, thì đến cuối năm 2022, con số này tăng lên gần 1,5 triệu người, tương ứng với mức tăng 250 lần trong 14 năm. Tuy nhiên, so với quy mô lao động, số người tham gia BHXH tự nguyện chiếm tỷ lệ rất nhỏ, hiện mới đạt khoảng hơn 3% lực lượng lao động trong độ tuổi. Tính chung cả số người tham gia BHXH bắt buộc, thì lực lượng lao động tham gia BHXH đến thời điểm cuối năm 2022 mới đạt 38,07%, tương ứng với 17,5 triệu người sẽ có tiền lương hưu và một số chính sách an sinh khác khi hết tuổi lao động.

Dư địa phát triển của BHXH tự nguyện còn rất lớn, lên tới hàng chục triệu người, nhưng số người tham gia chính sách chưa nhiều luôn là nỗi băn khoăn, trăn trở của nhiều người, nhiều phía. Đi tìm lời giải, nhiều ý kiến cho rằng, BHXH tự nguyện là chính sách ưu việt, nhân văn, tạo điều kiện cho mọi người dân đều có cơ hội hưởng lương hưu, nhưng còn ít quyền lợi, nên chưa thực sự hấp dẫn.

Cụ thể, theo quy định của pháp luật hiện hành, BHXH tự nguyện mới có 2 chế độ là hưu trí và tử tuất. Về chế độ hưu trí, người lao động cần đóng BHXH ít nhất 20 năm và chờ đến khi đủ tuổi nghỉ hưu, thì mới được hưởng lương hưu và được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí. Chế độ tử tuất chi trả sau khi người tham gia BHXH qua đời với đối tượng nhận là thân nhân hoặc người lo mai táng của chủ thể tham gia BHXH tự nguyện. “Phải chờ đợi trong thời gian dài mới được thụ hưởng quyền lợi, khiến nhiều người do dự chưa tham gia chính sách”, bà Nguyễn Thị Luyến, Chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ thị trấn Xuân Mai (huyện Chương Mỹ), đồng thời là nhân viên thu BHXH tự nguyện ở địa phương phản ánh.

Về phía người dân, anh Nguyễn Văn Vịnh, tổ dân phố 8, phường Kiến Hưng (quận Hà Đông) cho hay, tìm hiểu về BHXH tự nguyện được biết, chính sách có mức đóng linh hoạt, lại được Nhà nước hỗ trợ một phần tiền đóng, nên chỉ cần tiết kiệm vài trăm nghìn đồng mỗi tháng là người dân có khoản tiền để tham gia. Tiếc rằng, BHXH tự nguyện chưa có các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động… để người dân thấy rõ hơn lợi ích và tham gia. 

Rút ngắn thời gian đóng, bổ sung quyền lợi

Nhằm mở rộng lưới an sinh đến nhóm lao động lĩnh vực nông, lâm, ngư, diêm nghiệp hoặc làm những công việc tự do, các cơ quan chức năng hỗ trợ, khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để người dân tiếp cận với chính sách. Thậm chí, nhiều đơn vị, địa phương còn huy động nguồn lực xã hội hóa để tặng sổ BHXH cho người lao động là thành viên thuộc hộ nghèo, cận nghèo, có hoàn cảnh đặc biệt. Về mặt chính sách, tại dự thảo Luật BHXH sửa đổi, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất giảm số năm đóng BHXH để hưởng lương hưu từ 20 năm hiện nay, xuống còn 15 năm đối với cả nhóm người tham gia theo hình thức tự nguyện và bắt buộc.

Về quyền lợi, người tham gia BHXH tự nguyện vẫn được giải quyết hưởng BHXH một lần, được chế độ hưu trí và tử tuất; đồng thời được bổ sung thêm chế độ thai sản. Điều kiện hưởng chế độ thai sản là người lao động phải đóng BHXH tự nguyện từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con. Mức hưởng chế độ thai sản là 2 triệu đồng cho một con mới sinh, nguồn chi do ngân sách Nhà nước bảo đảm.

Trường hợp chỉ có mẹ tham gia BHXH tự nguyện mà không may bị tử vong sau khi sinh con, thì bố hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng trẻ nhận trợ cấp thai sản. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia BHXH tự nguyện đủ điều kiện hưởng chế độ thai sản, thì chỉ bố hoặc mẹ được hưởng chế độ thai sản.

Sau 20 ngày (từ ngày 2-3-2023 đến nay), dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đưa ra lấy ý kiến rộng rãi, tuyệt đại đa số ý kiến của người dân đồng thuận với đề xuất bổ sung quyền lợi cho người tham gia BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, có những ý kiến cho rằng, chế độ thai sản mức 2 triệu đồng là quá thấp.

“Hiện nay, việc nuôi dưỡng, chăm sóc một đứa trẻ rất tốn kém, trong khi người lao động tham gia BHXH đa số làm những công việc không ổn định, thu nhập không cao, lại nghỉ làm trong thời gian thai sản, khiến cuộc sống của nhiều người còn khó khăn. Vì thế, chúng tôi mong rằng, các cơ quan chức năng tính toán mức đóng BHXH tự nguyện sao cho mức hưởng chế độ thai sản có thể tăng lên”, chị Hồ Hoài Thu, trú tại phường Yên Hòa (quận Cầu Giấy) bày tỏ. 

Đồng quan điểm, anh Trần Nhật Tân, trú tại phường Yên Phụ (quận Tây Hồ) kiến nghị, Ban soạn thảo dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) nên tính toán mức hưởng chế độ thai sản căn cứ theo mức đóng của người tham gia BHXH tự nguyện, bảo đảm cho người lao động có quyền lợi trong 6 tháng khi nghỉ sinh con, tương tự như người tham gia BHXH bắt buộc. Điều này góp phần chăm lo cho trẻ em từ lúc mới sinh; đồng thời, rút ngắn khoảng cách về quyền lợi giữa các nhóm tham gia BHXH…

Thực tế cho thấy, số tiền 2 triệu đồng là quá ít so với nhu cầu chăm sóc phụ nữ nghỉ thai sản và trẻ em sơ sinh. Mong rằng, các cơ quan chức năng thiết kế chính sách BHXH tự nguyện theo hướng linh hoạt, hấp dẫn hơn để việc gia tăng quyền lợi, chế độ sẽ đi liền với sự gia tăng số người tham gia, tăng sức hấp dẫn của chính sách, góp phần mở rộng lưới an sinh đến nhóm lao động làm những công việc tự do, không có hợp đồng lao động.