Hàn Thiếu Công và tác phẩm “Từ điển Mã Kiều”

(HNMO)- Hàn Thiếu Công hư cấu nên Mã Kiều để phiếm chỉ một ngôi làng xa xôi thuộc miền Hồ Nam Trung Quốc. Ở đây, từ ngữ được hiểu khác hẳn với ý nghĩa thông thường và được người Mã Kiều mặc nhiên thừa nhận, khiến cho người ngoài hết sức lúng túng.

Trước tiên phải kể đến hiện tượng dùng ngược nghĩa vốn có của từ. Nếu người Mã Kiều nói bạn “tỉnh”, xin chớ vội mừng, trong cách hiểu của họ “tỉnh” không phải là tỉnh táo, thông tuệ hay có lý trí mà chỉ ngu dại, còn “bảo” hay “bảo khí’ cũng không còn mang ý quý báu gì mà lại chỉ sự ngốc nghếch. Nếu bỗng có người Mã Kiều hỏi bạn “các bác bên nhà có hèn không?” thì xin cũng đừng bực tức ngay, bởi “hèn” là nói đến sức khỏe. Thật khó khăn nếu bạn quên mất quy luật này khi hỏi đường đi ở Mã Kiều, họ chỉ Đông thực ra là Tây, nói Bắc là Nam và ngược lại. Nguyên do bắt nguồn từ việc đi săn, người Mã Kiều sợ thú rừng nghe hiểu tiếng người nên mới ngầm quy ước như vậy. Họ tin bất kỳ sự vật nào cũng đều có sức sống, có ý chí. Sự nhân cách hóa, tâm linh hóa phản ánh rất sống động trong ngôn ngữ và làm nên đặc trưng thứ hai trong từ điển Mã Kiều. Con người nơi đây có thói quen nói chuyện với mọi thứ xung quanh, dỗ dành, khuyên nhủ, mắng mỏ hay ban thưởng hoặc cho phép chúng.

Người Mã Kiều cự tuyệt nền văn minh hiện đại, “khoa học” đối với họ chỉ là thói lười biếng, chẳng khác nào mấy anh chàng lười ở phủ Thần Tiên, luôn vin cớ “khoa học” để suốt ngày chẳng làm việc gì. Người Mã Kiều còn có một từ rất lạ lùng, ấy là “say phố”, giống như say tàu say xe, dân làng hễ ra thành phố là “say”, đến nỗi chẳng ai ở lâu được, phải vội vã quay về làng. Họ tin rằng, văn minh hiện đại phát triển quá mức, tán phát quá mức sẽ không còn khả năng tụ hợp lại được. Sức lực tụ hợp một khi yếu đi có nghĩa là sự bắt đầu của cái chết. Vì thế khi đứng trước thế giới bên ngoài rộng lớn, người Mã Kiều luôn giữ một thái độ cảnh giác cố chấp, coi tất cả là “ngoại di”, hàm ý khinh miệt, kỳ thị.

Với sự phân tích thâm thúy và tuyệt vời, Hàn Thiếu Công đã đưa ra được rất nhiều kiến giải độc đáo về những cái bẫy ngôn ngữ, qua đó tìm lại những mẩu lịch sử cực nhỏ bị chôn vùi theo quá trình sử dụng ngôn ngữ. Ông nhấn mạnh, quá trình lý giải một từ không chỉ là quá trình hiểu biết, mà còn là quá trình cảm nhận, không tách rời môi trường sử dụng từ ngữ cùng những hình ảnh cụ thể, sự thật cụ thể. Trên một mức độ nào lớn hơn, những điều ấy sẽ quyết định phương hướng lý giải của từ ngữ ấy. Tác phẩm không sử dụng thủ pháp sáng tác truyền thống mà kết hợp nhuần nhuyễn nhiều cách viết của các thể loại khác nhau như văn hóa nhân loại học, ngôn ngữ xã hội học, tùy bút, tiểu thuyết kinh điển; dùng “từ” và “điển” để tạo ra hàng loạt các câu chuyện phong phú mà sinh động tự cổ chí kim khiến mê say lòng người. Lôi cuốn và hài hước, Từ điển Mã Kiều là chuyến phiêu lưu khám phá sức mạnh kỳ lạ ngôn ngữ, hé lộ tài tình một Trung Quốc mà chúng ta chưa từng biết tới.

Tuyết Minh