Số năm đóng bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu: Thế nào là phù hợp?

Bàn về số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu 20 năm để được hưởng lương hưu hiện nay, nhiều ý kiến nhận định, thời gian đóng quá dài là nguyên nhân chính khiến người lao động “hụt hơi” trên lộ trình tham gia hệ thống an sinh xã hội. Bởi, đặc thù của thị trường lao động nước ta chủ yếu là lao động phổ thông, công việc dễ biến động, nên tỷ lệ lao động làm việc có hợp đồng lao động và tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc chưa cao. Hơn nữa, do đời sống còn khó khăn, lại chưa hình thành thói quen chủ động trang bị cho bản thân giá đỡ an sinh, nên tình trạng người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần diễn ra khá phổ biến. Những năm gần đây, trung bình cứ 2 người mới tham gia chính sách, thì lại có 1 người cũ rời hệ thống bảo hiểm xã hội...

Đối với người lao động làm những công việc tự do, thời gian đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện tối thiểu để hưởng lương hưu quá dài cũng là rào cản. Phụ trách công tác tuyên truyền, vận động và thu bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ở thị trấn Xuân Mai (huyện Chương Mỹ) Nguyễn Thị Luyến phản ánh: “Dù được kinh phí từ ngân sách hỗ trợ một phần mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện hằng tháng, nhưng nhiều người chưa tham gia vì lo ngại không đủ khả năng kinh tế để tham gia trong thời gian dài”.

Tạo điều kiện cho nhiều người có điều kiện tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng lương hưu, tại dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), các cơ quan chức năng đề xuất giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm như quy định hiện hành xuống còn 15 năm. Theo phương án này, ước tính mỗi năm sẽ tăng 10.000-40.000 lao động có lương hưu, hướng tới mục tiêu đến năm 2030, nước ta có khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu có khoản tiền lương hưu, trợ cấp hằng tháng.

Độ tuổi nghỉ hưu và nhận lương hưu theo Bộ luật Lao động hiện hành là đủ 60 tuổi đối với nữ, đủ 62 tuổi đối với nam. Người lao động đảm nhận những công việc đặc biệt có thể nghỉ hưu muộn hơn, còn người lao động làm những công việc nặng nhọc, độc hại hoặc một số công việc đặc thù khác có thể nghỉ hưu sớm hơn đều có quy định rõ.

Theo đề xuất, mức lương hưu hằng tháng được tính bằng 45% tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội khi đóng đủ 15 năm với nữ, 20 năm đối với nam. Sau đó, mỗi năm đóng, người hưởng được cộng thêm 2%, lương hưu tối đa bằng 75% mức lương đóng. Như vậy, nếu nam đóng đủ 15 năm thì lương hưu tối thiểu được tính bằng 33,75% tiền lương tháng tính đóng bảo hiểm xã hội.

Phó Trưởng ban Chính sách pháp luật (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) Lê Đình Quảng cho rằng, thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để hưởng lương hưu là 15 năm sẽ bảo đảm quyền lợi cho người lao động hưởng chế độ hưu trí; đồng thời tạo đà đưa chính sách bảo hiểm xã hội bao phủ đến nhiều người lao động. Ngoài ra, quy định này có thể tăng sức hấp dẫn để người lao động tham gia bảo hiểm xã hội lâu dài. Tuy nhiên, theo ông Quảng, nguyên tắc của bảo hiểm xã hội là đóng đi đôi với hưởng, nên thời gian đóng bảo hiểm xã hội ngắn thì người dân sẽ nhận lương hưu thấp. Vì thế, mức hưởng lương hưu như thế nào cho hợp lý cần được thiết kế, tính toán kỹ lưỡng. Đây cũng là quan điểm của nhiều chuyên gia về an sinh xã hội về đề xuất này.

Đối với người lao động, vẫn còn băn khoăn là cùng thời gian đóng, nhưng mức hưởng lương hưu tối thiểu giữa nam và nữ theo đề xuất có khoảng cách khá xa. Anh Trần Văn Tám (phường Tây Mỗ, quận Nam Từ Liêm) nêu, hiện tuổi nghỉ hưu của nam và nữ chỉ còn 2 năm. Hơn nữa, tuổi thọ của nữ hiện cao hơn nam, nên việc cùng đóng tiền bảo hiểm xã hội như nhau với thời gian như nhau, nhưng mức hưởng lương khác nhau là thiếu công bằng.

Từ những dẫn chứng nêu trên có thể nhận thấy, đề xuất giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu xuống còn 15 năm để hưởng lương hưu được xây dựng trên cơ sở khoa học và thực tiễn, bước đầu nhận được nhiều ý kiến đồng tình. Tuy nhiên, việc thiết kế mức lương thế nào cho hợp lý nhằm bảo đảm an sinh xã hội và có sự cân bằng hơn giữa nam và nữ cần được các cơ quan chức năng tính toán kỹ hơn, tránh tình trạng luật chưa ban hành đã bất cập.