Nhà văn Võ Thị Xuân Hà: Nghiệp văn rạng rỡ, đường đời gieo neo

1. Ai từng biết nhà văn Võ Thị Xuân Hà đều phải công nhận chị là người năng động. Nữ nhà văn từng làm nhiều việc kiếm sống, từ phóng viên, biên tập viên cho đến kinh doanh cà phê sách, dạy kỹ năng truyền thông, viết văn... Chị từng công tác tại tạp chí Điện ảnh, Tạp chí Nhà văn, làm sách và kinh qua một số công việc ở Hội Nhà văn Việt Nam. Nhớ lại quãng thời gian ấy, chị bảo, làm việc ở Hội Nhà văn là một thử thách lớn và dai dẳng nhất đối với chị, đã thế thu nhập lại thấp. Không phải chị không tìm được việc khác, kiếm tiền khá hơn nhưng chị quan niệm, số mệnh mình là như thế, không cần cưỡng lại, cứ chấp nhận trong thanh thản. Cái được trong khoảng 20 năm công tác tại Hội Nhà văn Việt Nam, đó là chị được đẩy đến những áp lực tinh thần lớn nhất, từ đó mà hiểu sâu lòng người, để trưởng thành hơn, được tôi luyện, và trở thành cây bút vững vàng hơn.

Nữ sĩ chia sẻ, cơ bản chị là người kín đáo, không thích phô trương. Dự định làm gì thì âm thầm thực hiện, không lớn tiếng hoặc kể lể trước với ai, cứ để kết quả tự lên tiếng. Nhất là khi làm việc ở Hội Nhà văn, ý thức được sự truyền miệng và thị phi gây hậu quả thế nào, Võ Thị Xuân Hà càng kín tiếng hơn. Cơ bản là giấu mình đi để tránh mất năng lượng và tập trung liên tục cho việc chính là viết và hoàn thành việc chuyên môn được phân công ở Hội.

2. Võ Thị Xuân Hà viết văn từ thuở nhỏ, nhưng đến năm 1987 mới công bố tác phẩm đầu tiên - truyện ngắn “To-ni (Đứa con lai)” được đăng báo Tuổi trẻ Thủ đô. Trước đó, chị viết tác phẩm nhưng chỉ để... giấu đi. Một đặc điểm của văn chị, đó là sự chững chạc, chân thực và nhiều tầng nghĩa. Cho dù đó là những tác phẩm viết thời mới cầm bút hay đã qua trải nghiệm nghề tới bốn thập niên.

Công tác ở Hội Nhà văn Việt Nam suốt hai thập niên, không chỉ thu nhập hạn hẹp, chị luôn bị thử thách bởi lòng người không thuận. Đời sống tình cảm gia đình khi thì hạnh phúc, khi thì gieo neo. Hơn ai hết, nữ sĩ là người thấm nhất điều này, “bản chất của mối quan hệ giữa người với người là âu lo, là gánh nặng”. Bởi thế, đã từ lâu rồi, chị chỉ tập trung vào việc tìm kiếm năng lực của chính mình, sử dụng trải nghiệm từ đời sống để viết. Và chị cũng tự giải thoát bản thân khỏi những thói thường như mong muốn giải thưởng, vị trí, sự công nhận, ảnh hưởng... Rút về sâu trong chính mình để hưởng thụ những giá trị quý báu của chính mình, rồi trải ra trang viết. Từng khắc hạnh phúc của chị là từng lời động viên, từng tin nhắn biết ơn gửi tới chị từ những độc giả mà chị không biết mặt.

Chính vì vậy mà dù đã có những thành công trong nghiệp viết, chị vẫn tiếp tục đào sâu chính mình. 26 tập truyện ngắn, 2 tập truyện dài, 3 cuốn tiểu thuyết, 2 tập bút ký, ghi chép, 1 tập khảo cứu và 2 tập truyện tranh..., chừng ấy tác phẩm đã xuất bản và còn những ý tưởng ấp ủ, dường như không phải là một kho tài sản của riêng chị nữa, mà là tài sản của văn học nước nhà, là kho báu cho bạn đọc biết thưởng lãm.

3. Trong các tác phẩm nổi danh của chị, tôi muốn nhắc đến cuốn tiểu thuyết thứ ba mà nữ sĩ vừa xuất bản trong quý IV năm 2022, tiểu thuyết “Câu chuyện của Nàng Thê”. Nhà văn Võ Thị Xuân Hà cho biết, chị đã ấp ủ tác phẩm này cả chục năm. Mỗi lần viết chỉ được vài trang, thậm chí vài dòng, rồi gấp lại. Trong thời gian công tác tại Hội Nhà văn, chị kinh qua nhiều công việc khác nhau, từng là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam, Trưởng ban Văn trẻ, Tổng Biên tập tạp chí Nhà văn... Công việc bận rộn, trách nhiệm cao, lại thêm nhiều việc thường ngày và các đề tài mới níu kéo, nên tác phẩm mà chị yêu thương, muốn dành nhiều tâm huyết nhất, với tấm lòng trong trẻo nhất... cứ bị để dành.

Hơn hai năm nay, khi rời khỏi công việc ở Hội Nhà văn, chị được tự do hơn, tâm thế thảnh thơi và lại được rót tràn tinh thần phơi phới sáng tạo. Chính lúc này, men đã ủ kỹ, và “Câu chuyện của Nàng Thê” bắt đầu lên sóng YouTube, từng kỳ một, do chính tác giả đọc, khiến nhiều người nghe mê say. Người nghe truyện đặt câu hỏi cho tác giả, đề nghị chị đọc tiếp các phần sau của câu chuyện Nàng Thê. Họ truyền động lực cho chị, khiến chị cầm bút viết một mạch, hoàn thiện cuốn tiểu thuyết kỳ lạ này, cũng là cuốn sách thứ 30 của chị.

Nội dung tiểu thuyết gây cuốn hút mạnh, không chỉ bởi hành trình của một cô gái đẹp, vừa biết rõ, lại vừa như không hề biết nguồn gốc của mình, mà còn bởi những ẩn dụ lẩn khuất trong từng câu nói, từng hình ảnh diễn tiến lặp lại ở mỗi tầng lại cao hơn tầng trước đó. Câu hỏi muôn thuở “Tôi là ai? Từ đâu đến? Và sẽ đến đâu?” lồng trong thân phận cô gái qua từng chương sách, qua từng cảnh huống, từng kiếp sống mà cô trải qua. Triết lý về luân hồi cũng thật ám ảnh khi cô gái chẳng thể biết được mỗi lần mình “mở mắt” cô sẽ rơi vào, hoặc được đặt vào nơi đâu, với ai, thuộc vị trí nào...

Với giọng điệu liêu trai, mỗi từ ngữ như con thuyền chở nặng nghĩa và ý, Võ Thị Xuân Hà vừa thách đố người đọc mới, vừa mê hoặc những siêu độc giả, vừa như cố tình che mắt các nhà phê bình thích dùng lúp mắt soi chữ. Nhưng nếu ta đọc tác phẩm này với tâm thế của một cô bé ham đọc truyện cổ tích, thì tất cả những định kiến hoặc kinh nghiệm sẽ được buông rơi, để sự vui thú của việc đọc cất bổng ta lên trong đôi cánh mộng mơ, bay vào thế giới cổ tích, thỏa sức khám phá các tầng sống trong vũ trụ bao la, trải nghiệm sống không giới hạn, không bị trói buộc bởi thói thường.

Nhưng sự trói buộc đời thường lắm khi thực tinh vi và ngọt ngào. Có mấy ai trong tuổi hoa niên mà lại thoát ra khỏi vòng trói ngọt ngào của hôn nhân, địa vị, tiền tài, danh vọng, các mối quan hệ và sự công nhận của người đời? Tôi thực sự ấn tượng bởi chi tiết tấm lưới lấp lánh cuốn chặt thân thể kiều diễm của Nàng Thê, dùng kéo, dao, khéo léo thế nào cũng không thể cắt nó ra khỏi nàng được. Không chỉ Nàng Thê, qua nhiều kiếp sống, mà mỗi chúng ta đây đều đang bị một tấm lưới vô hình thít chặt. Ta càng vùng vẫy, thì tấm lưới dai dẳng kia càng thít chặt. Liệu ta có thể cứ thế mà sống, quên tấm lưới đi và vẫn được tự do, được yêu hay không? Tấm lưới ẩn dụ ấy đã làm nên sức nặng cho tác phẩm.

Đọc từng chương sách, theo Nàng Thê đi tìm “định mệnh” - Linh hồn phản chiếu (Twin Flame) của mình, tôi chợt tự hỏi: “Tại sao mỗi chúng ta, cứ mãi đi tìm một ai đó, để ghép vào với mình cho có cảm giác trọn vẹn?”. Sự tìm kiếm ấy có vô vọng không, khi thế giới có hơn 7 tỷ người, chưa kể “mảnh ghép” của ta có thể lại đang lưu lạc ở một tầng sống khác, ở kiếp khác? Liệu ta sẽ lại luân hồi khi chưa thể tìm ra “mảnh ghép” thực sự của mình?

Trong miên man tìm kiếm duyên mệnh, hết kiếp này đến kiếp khác, với ai đó có thể là chịu khổ nạn, có thể là sự hoảng sợ vô vọng, nhưng lại cũng có thể là những trải nghiệm sâu sắc, khi Ta hiểu được chân lý, tìm được Mình trong Ta. Có như vậy, Nàng Thê, hay bất cứ độc giả nào, khi giữa trang sách mơ mộng, tự đặt câu hỏi mình là ai, tìm kiếm gì, cũng có thể an nhiên tận hưởng khoảnh khắc tư lự ấy. Bởi duyên mệnh đi tìm, là tất nhiên thôi, là cần chấp nhận.