Đọc sách: Từ điển chức quan Việt Nam

Trước đây, người đọc sử, học sử và cả những người nghiên cứu lịch sử mỗi lần đọc đến chức tước quan lại, muốn hiểu sâu thì chỉ có cách đọc sách của Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú và Đặng Xuân Bảng nói về “Quan chức chí”.

Cách khác là tìm chú thích trong các bộ chính sử như “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Việt sử thông giám cương mục”... Các cách trên đều tốn thời gian và gặp phiền phức mà cuối cùng khó ai dám chắc chắn là mình đã hiểu thấu các chức quan. Nhà nước VN hình thành từ rất sớm với bộ máy quan lại luôn được cải tổ theo sự phát triển. Nhiều chức quan mới được đặt thêm trong lúc không ít chức quan cũ bị bãi bỏ. Có những chức quan tồn tại rất nhiều đờinhưng địa vị, quyền hạn thì không ngừng thay đổi.

Bước đầu đáp ứng nhu cầu, PGS-TS Đỗ Văn Ninh đã làm một việc công phu và hữu ích. Ông bỏ công tìm hiểu chức quan trong lịch sử VN, đặc biệt là trong lịch sử cổ và trung đại. Theo PGS-TS Trần Đức Cường, ban đầu việc tìm hiểu nhằm phục vụ vấn đề khác, nhưng khi tư liệu tích lũy tương đối phong phú thì vấn đề “chức quan” mới trở thành đề tài chuyên khảo, được liệt vào hạng mục nghiên cứu của Viện Sử học VN.

Sau 3 năm nghiên cứu, biên soạn, PGS Đỗ Văn Ninh đã hoàn thành bản thảo với gần 2000 mục từ, sắp xếp theo vần chữ cái theo hình thức từ điển và đặt tên là “Từ điển chức quan VN”.

Năm 2002, sách được NXB Thanh niên ấn hành. Bạn đọc khen ngợi, nhưng cũng chỉ ra điểm yếu như mục từ chưa đầy đủ, giải thích còn sơ lược. Tiếp thu ý kiến đóng góp, tác giả bổ sung thêm khoảng 200 mục từ và giải thích thêm nội dung nhiều từ đã có.ý nghĩa của từ sáng tỏ hơn, giá trị khoa học của sách được nâng cao. Năm 2006, sách được in lần thứ hai với 972 trang khổ 14,5x20,5 cm. Tại đầu sách, sau “Lời giới thiệu” là “Bảng tra từ” xếp theo thứ tự mục từ. Mỗi mục từ là một chức quan. Cùng với chữ Việt còn in nguyên văn chữ Hán.

Giờ đây, có “Từ điển chức quan Việt Nam” trong tay, bạn đọc không còn phải băn khoăn về nội dung các từ như: Thái thượng hoàng, Quốc cữu, Xã trưởng, Xã quan, Giáo thụ, Thị nội, Thị ngự sử, Đô ngự sử... Một ưu điểm dễ thấy là các chức quan được nói rõ nguồn gốc, sự thay đổi qua các triều đại- từ các triều đại của Trung Hoa đến Việt Nam. Một số mục từ giải thích khá gọn như “Quốc trượng” - tên gọi cha vợ nhà vua, nhưng cũng có từ như “Quốc Tử Giám” dài gần 4 trang, giải thích kỹ sự hình thành và phát triển của trường đại học đầu tiên của nước ta.

1932 mục từ trong từ điển này giúp bạn đọc hiểu nguồn gốc, nội dung hàm chứa trong mỗi chức danh, không những giúp ta hiểu rõ hơn về vị trí, chức quyền của những nhân vật lịch sử mà còn giúp nghiên cứu về quan chế các thời và từ đó nghiên cứu về chính trị học, pháp luật học và nhiều môn khoa học liên quan khác (trích Lời giới thiệu).

Trần Văn Mỹ