Làng Quỳnh Lôi và dấu tích danh nhân

(HNM)- Làng Quỳnh Lôi ban đầu là một xóm trại, do một viên quan người làng Quỳnh Lôi Thanh Hoá ra làm quan ở Thăng Long lập ra dưới thời Hậu Lê. Ông quan này đưa người làng, người trong họ ra đây sinh sống. Cho đến đầu thế kỷ XIX Quỳnh Lôi vẫn chỉ là một xóm Trại.

Đến thời kỳ Pháp chiếm Hà Nội, ông Bang Bầu, người họ Lê làm nghề thầu việc mộ phu xe, trở nên giầu có, bèn cùng gia nhân lập dinh cơ ra ở một xóm riêng. Xóm mới này gọi là xóm Miếu. Từ đó, làng Quỳnh Lôi có hai khu. Xóm Trại nhỏ nhưng thành lập từ lâu đời, có nhiều di tích như mấy ngôi đình và chùa làng. Có ba đình khác nhau. Đó là đình Bô, nguyên là đình cũ, sau khi có đình mới chỗ này dành cho các phụ lão họp; đình Phe của tổ chức Tư văn; và đình Chạ chung cho cả làng khi vào đám rước xách. Theo khảo sát của cụ Nguyễn Văn Uẩn trong sách “Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX” thì đình Quỳnh Lôi trước đây ở xóm Miếu khá rộng. Làng vào đám ngày 12 tháng 2 và lễ tiệc vào ngày 12 tháng 8.

Đến nay, sau những biến thiên của lịch sử, những di tích vừa kể chỉ còn được nhắc trong sách vở. Hiện tại, Quỳnh Lôi chỉ còn ngôi đình cũ ở xóm Trại thờ thần Cao Sơn và ngôi chùa làng tên chữ Long Khánh Tự. 

Hơn 50 năm trước, Quỳnh Lôi tạm biệt huyện Thanh Trì để trở thành phố thuộc quận Hai Bà Trưng. Từ năm 1982, khi một số phường được thành lập, thì đình Quỳnh Lôi thuộc phường Minh Khai, còn chùa Long Khánh thuộc phường Quỳnh Lôi quản lý.

Đình Quỳnh Lôi khởi dựng năm 1692, quy mô to lớn. Trước đình có hồ nước, có cây si, cây đa toả bóng. Trong niều năm, do ít được coi sóc, ngôi đình lâm vào cảnh dột nát. Khoảng năm 1986 đình bị giải hạ và thay vào đó là Nhà máy bia Haliđa và trương học hai tầng. Khi di tích cổ không còn, tâm linh hụt hẫng, các bô lão ở làng tìm cách nhận lại một dãy giải vũ để đặt ngai thờ thần. Và một tấm bia đá, sau nhiều ngày nằm lăn lóc, đã được dựng lên. Bia hình vuông, cao 1,6 mét, bốn mặt đều khắc chữ Hán rất đẹp. Văn bia do Vũ Thạnh soạn kể sự tích vị hậu thần họ Ngô, quê ở xã Tam Sơn, huyện Đông Ngàn, đỗ tiến sĩ khoa Bính Thìn (1676) một vị quan đứng đầu trong việc giúp đỡ nhà vua, từng giữ chức Đốc trấn Cao Bằng và Thái Nguyên. Nhiều năm ông về sống ở ấp Quỳnh Lôi và thường răn dạy quan lại ở địa phương không làm điều gì ngỗ ngược. Người nghèo trong ấp, ông cấp lương ăn, người ốm ông cho thuốc, lại chi một khoản tiền lớn dựng đền thờ thần Cao Sơn, một trong bốn vị thần được thờ ở Thăng Long tứ trấn. 

Ngoài ra văn bia còn cho biết nhiều điều về Thám hoa Vũ Thạnh. Ông người làng Đan Loan, huyện Đường An, trấn Hải Dương nhưng cả cuộc đời lại sống ở phường Báo Thiên, huyện Thọ Xương (khu vực báo Nhân Dân bây giờ). Vũ Thạnh là nhà giáo nổi tiếng thế kỷ XVII. Một đời dạy học ông đã rèn cặp 1000 học trò, trong đó có 70 người đậu tiến sĩ. Năm 1692, lúc 29 tuổi, ông về Quỳnh Lôi viết văn bia “Tân tạo Quỳnh Lôi đình”. Là một tác gia Hán Nôm, trước tác của Vũ Thạnh thất lạc khá nhiều, có thể đây là tác phẩm duy nhất còn sót lại của ông.

Cách đình Quỳnh Lôi không xa là ngôi chùa làng. Hiện nay chùa có tam quan xây rất đẹp, có tháp cổ, có sân vườn rộng và đặc biệt chùa giữ được khá nguyên vẹn tấm bia đá, văn do Phùng Khắc Khoan soạn.

 Phùng Khắc Khoan (1578- 1613) người làng Phùng Xá, huyện Thạch Thất, tỉnh Hà Tây, đỗ Hoàng giáp năm 1580. Ông là nhà văn học nổi tiếng thông minh, được dân chúng suy tôn gọi là Trạng Bùng (Bùng là tên nôm làng Phùng Xá). Đầu thế kỷ XVII, chùa Long Khánh được một vương tử họ Trịnh xuất tiền nhà tu sửa quy mô. Chùa dựng xong, vương tử có mời Trạng Bùng viết văn khắc vào đá nói về lần tu sửa này: “Nay vị Đồng đức công thần, Cẩm y vệ, Đô chỉ huy sứ, nhờ phúc ấm gia đình làm thế thần trong nước, lương tri sáng suốt, tài năng dồi dào, nói điều hay, làm việc tốt. Ông nhận thấy xã Quỳnh Lôi, huyện Thanh Trì, có chùa Long Khánh ở phía nam thành Thăng Long, đường cái quan ngàn dặm qua phía trước, cánh đồng vạn khoảnh đằng sau, đôi bên tả hữu, dân cư đông đúc, từ xưa đến nay, đẹp như cảnh tiên, đúng là ngôi chùa nổi tiến trong vùng (.. ). Bèn xuất của nhà, mua sắm gỗ, ngày 8 tháng 4, năm Giáp Thìn (1604), ngày sinh đức Phật, gọi thợ dựng một ngôi tiền đường, một đài đốt hương, một cổng tam quan, đắp hai tượng hộ pháp, ba tượng cô hồn. Ngày 8 tháng 3 năm Bính Ngọ (1606), lại tu sửa một nhà tăng, một nhà oản, đắp một tượng phật Thích ca. Lâu đài ngọc biếc, cảnh tịnh thổ nguy nga; hiện thân hoàng kim, nơi trung tâm văn hiến”.

Tại khu vực nội thành Hà Nội, hiếm có nơi nào, các danh nhân văn hoá để lại nhiều dấu ấn như ở làng Quỳnh Lôi.

Trần văn Mỹ (Theo HNMCT)