Một số vấn đề bất cập trong dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân

Việc xây dựng và áp dụng thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là phù hợp chủ trương chung của Đảng và Nhà nước ta, cũng như thông lệ thế giới trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế.

Dự thảo Luật thuế TNCN (viết tắt là Dự thảo) vừa được Ban soạn thảo Luật thuế TNCN công bố đã có nhiều cố gắng trong việc quán triệt chỉ đạo của T.Ư và tiếp thu kinh nghiệm thế giới, nên đã phần nào thể hiện được mục tiêu bảo đảm công bằng xã hội và tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước (NSNN). Tuy nhiên, để tạo sự đồng thuận cao trong xã hội, cũng như để đảm bảo yêu cầu “động viên một cách hợp lý thu nhập của dân cư, khuyến khích mọi cá nhân ra sức lao động sản xuất, kinh doanh, tăng thu nhập chính đáng”, đồng thời bảo đảm “đơn giản, dễ thực hiện, dễ kiểm tra, minh bạch và công khai...”, theo chúng tôi cần có sự cân nhắc để khắc phục những bất cập ở những khía cạnh nội dung sau đây:

Những bất cập trong đối tượng chịu thuế

6 loại thu nhập thuộc diện chịu thuế mà Dự thảo đưa ra, một mặt, còn nặng về tham vọng liệt kê nhằm tăng nguồn thu cho NSNN, mà bỏ qua những yêu cầu khác, như yêu cầu khuyến khích gửi tiền tiết kiệm và tích lũy để dành tài sản cho thế hệ sau- một truyền thống tốt đẹp cần thiết của người dân Việt Nam; đồng thời chưa tính đến mức độ khả thi trong việc thu thuế từ các nguồn này trong bối cảnh còn nhiều khiếm khuyết về thống kê, kế toán, kiểm toán và sự phối hợp liên ngành... Mặt khác, Dự thảo còn bỏ sót những khoản thu nhập thuộc diện có mức độ buộc phải chịu thuế ở mức cao, như thu nhập từ tiền hoa hồng, tiền thưởng, tiền “lại quả” và các biến tướng khác của chúng trong các giao dịch môi giới, ký kết hợp đồng dự án kinh doanh và không kinh doanh mà trên thực tế đã trở thành nguồn thu “đặc lợi đặc quyền” rất lớn của nhiều cán bộ công, công chức, viên chức trong các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp (điều này có thể thấy rõ qua vụ án PMU18),... Hơn nữa, cách xác định thu nhập thuộc diện chịu thuế như trong Dự thảo là chưa có sự thống nhất và công bằng về nguyên tắc giữa các nhóm, nhất là giữa nhóm 2 với các nhóm 1, 3, 4 và 5. Cụ thể, trong khi các nhóm 1, 3, 4 và 5 xác định thu nhập chịu thuế chỉ là khoản lãi ròng hoặc chênh lệch giữa tổng thu trừ tổng chi phí cần thiết để tạo ra tổng thu đó, thì ở nhóm 2, người làm công nhận lương phải chịu thuế TNCN cho phần thu nhập tiền lương, công, thù lao không được trừ đủ các chi phí cần thiết theo nguyên tắc này. Ví dụ, để có được khoản thù lao nhuận bút 4 - 5 triệu đồng cho một báo cáo khoa học hoặc một số bài báo, nhà khoa học hoặc nhà báo phải chi phí rất nhiều tiền cho điện năng, máy tính, phô-tô, mua, dịch tài liệu, làm thí nghiệm hoặc tiền khảo sát, điều tra, gọi điện thoại... Vậy mà họ không hề được khấu trừ các chi phí này trong tiền thù lao nhuận bút đó trước khi chịu thuế.

Ở một khía cạnh khác, Dự thảo cũng chưa có sự loại trừ thích hợp trong thu nhập chịu thuế đối với các “chi phí sản xuất” được “tiền lương hóa”, như chi phí điện thoại di động, tiền xăng xe và ôtô, cũng như nhiều ưu đãi vật chất khác cho cán bộ lãnh đạo các cấp trong diện hưởng các tiêu chuẩn này. Nếu không quy định, bóc tách rõ các khoản “giảm trừ gia cảnh” cho bản thân người cán bộ hưởng lương này thì sẽ khó mà thực hiện triệt để chủ trương “tiền tệ hóa lương và thu nhập” của cán bộ lãnh đạo, cũng như của cán bộ công nhân viên chức cả trong và ngoài khu vực nhà nước.

Những bất cập trong ngưỡng và biểu thuế

Cần thấy ngay rằng ngưỡng chịu thuế dù ở mức 4 hay 5 triệu đồng (chưa tính giảm trừ gia cảnh) như Dự thảo đề nghị đều là quá thấp so với nhu cầu chi tiêu và mức lạm phát hiện nay, nhất là khi so với thời điểm áp dụng thuế TNCN tận năm 2009 và kéo dài trong nhiều năm sau. Hơn nữa, với mức ngưỡng chịu thuế TNCN này, chắc chắn sẽ làm gia tăng bột phát các hoạt động “xin, cho” chứng nhận và hoàn trả kinh phí liên quan đến miễn giảm thuế TNCN gắn với gia cảnh và tổng thu nhập của mỗi người. Nghĩa là từng cá nhân và toàn xã hội sẽ bị cuốn vào các cơn lốc triền miên, mệt mỏi, tốn kém, phiền muộn và không loại trừ cả các tiêu cực trong các hoạt động này. Kết cục là NSNN sẽ không thu được mức thuế TNCN như mong muốn mà chỉ làm lợi cho một số cá nhân và tổ chức có quyền xác nhận, hoàn trả thuế TNCN mà thôi. Vì vậy, tốt nhất là trong giai đoạn đầu (từ 2009 - 2015) nên áp dụng thí điểm ngưỡng 10 triệu đồng không cần giảm trừ gia cảnh cho toàn bộ các đối tượng nộp thuế, không phân biệt người nuôi 2, 3 con hay có ít, nhiều đối tượng phụ thuộc khác, đồng thời có sự giảm bớt, cũng như bổ sung thích hợp các đối tượng chịu thuế trong 6 nhóm đã nêu trên. Điều này không chỉ có lợi cho việc thực hiện vì đơn giản, dễ tính và tiết kiệm chi phí xã hội nói chung, mà còn khuyến khích phong trào sinh đẻ có kế hoạch, ổn định dân số nước ta.

Về biểu thuế, cần xem xét chỉ áp dụng 7 bậc thuế và mức tối đa là 30%, thay vì đề nghị 8 bậc và mức tối đa 35% như trong Dự thảo để tạo động lực kích thích người dân làm giàu và cải thiện sức cạnh tranh của môi trường đầu tư Việt Nam so với các nước khu vực trong khi Việt Nam còn thua kém nhiều mặt so với các nước khác (cần tránh quan điểm khá phiến diện lấy “mức tương đương các nước khu vực” như một tiêu chí lựa chọn biểu thuế được thể hiện khá đậm nét trong Dự thảo).

Những bất cập trong thực hiện thuế

Có lẽ việc thực hiện thuế TNCN trong tương lai chỉ dễ dàng với các khoản thu từ tiền lương, tiền công và thù lao... có sổ sách đàng hoàng theo cách thức “ăn chắc” kiểu khấu trừ tại nguồn của cơ quan chi trả thu nhập. Còn lại,khoản thu từ các thu nhập khác chắc chắn sẽ khó khăn, bị sai lệch, thất thoát hoặc bất khả thi nếu không có những cơ chế đồng bộ, hiệu quả. Cũng cần tính đến những trường hợp “bất khả kháng” cho cả người thu lẫn người nộp thuế TNCN, chẳng hạn một người nghèo nhận thừa kế một căn nhà hương hỏa của gia tộc để lại chắc chắn sẽ không đủ tiền nộp thuế TNCN từ việc thừa kế đó, song họ cũng không thể bán căn nhà này để lấy tiền nộp thuế...! Ngoài ra, cần tính đến việc tôn vinh các cá nhân nộp thuế TNCN ở mức cao như cấp hóa đơn thu thuế đặc biệt; xây dựng và trao tặng các danh hiệu “công dân gương mẫu”, “công dân danh dự”, v.v... cho những người có thành tích nộp thuế TNCN, không phân biệt người trong nước và người nước ngoài, người nộp thuế thuộc khu vực kinh tế nhà nước hoặc kinh tế ngoài nhà nước; cho vay tín chấp từ Quỹ tín dụng nhà nước với mức vay tối đa không quá tổng thuế TNCN mà họ đã nộp...

TS. Nguyễn Minh Phong