Những giá trị vượt trên tác phẩm

Nghệ thuật đương đại phát triển mạnh trong khoảng một thập kỷ trở lại đây, nó phá vỡ những quy tắc trong nghệ thuật truyền thống và nâng cao tính tương tác trực tiếp với cộng đồng. Nếu như nghệ thuật truyền thống là sự tiếp nhận của cộng đồng, công chúng với tác phẩm thì nghệ thuật đương đại đưa công chúng trở thành một phần của tác phẩm, chính cộng đồng làm nên tác phẩm. Vì thế, nghệ thuật đương đại có sức ảnh hưởng lớn tới người dân.

Paul Zetter, một người ngoại quốc có nhiều năm gắn bó và thực hiện các dự án nghệ thuật gắn với cộng đồng đã chia sẻ nhiều về những dự án mà anh thực hiện trong buổi hội thảo, như là dự án "vẽ lên tường" tại một trường THCS tại Bắc Ninh. Trên bức tường, sau khi các bức vẽ được hoàn tất, người ta thấy có cả tranh của họa sĩ, cả tranh của học sinh và rõ ràng là những điều diễn ra quanh quá trình tạo ra tác phẩm, như sự giao lưu, học hỏi cách sáng tạo… cũng có tầm quan trọng như chính giá trị tác phẩm vậy. Một dự án khác của Paul, mà kết quả của nó là triển lãm "Face to face" diễn ra ở Việt Nam và Đức, được thực hiện bởi những người khuyết tật ở Thanh Hóa. Qua quá trình chụp ảnh của những người khuyết tật này, họ đã giúp nhau nói lên câu chuyện của người khác. Kết quả lớn hơn một cuộc triển lãm, hay tác phẩm, mà quan trọng nhất là bản thân cộng đồng người khuyết tật đã hiểu, đồng cảm và chia sẻ với nhau nhiều hơn.

Nhiều chương trình nghệ thuật đương đại quy mô lớn do nghệ sĩ Đào Anh Khánh thực hiện rõ ràng là có mục tiêu hướng tới cộng đồng. Điều đặc biệt là trong các chương trình của mình, Đào Anh Khánh thường mời nhóm người dân tộc Mường ở Hòa Bình tham gia trình diễn. "Những người Mường ở bản Tân Lạc, Hòa Bình không được đào tạo bài bản về múa, không có khái niệm về quy chuẩn kỹ thuật, nghệ thuật nhưng hóa ra chính họ lại là những người múa bung phá, rõ sức sáng tạo. Chính cộng đồng tưởng chừng sống xa nghệ thuật ấy lại rất có tiềm năng nghệ thuật".

Nói tới nghệ sĩ và vấn đề phát triển cộng đồng, người ta thường liên tưởng tới việc nghệ sĩ nào đó làm từ thiện, mang tiền của, tặng phẩm tới cho cộng đồng người nào đó. Tuy nhiên, ngoài cách làm này, nghệ sĩ hoạt động nghệ thuật thông qua dự án có thể giúp phát triển cộng đồng ở nhiều mặt khác, như nâng cao nhận thức, khuyến khích họ tham gia nghệ thuật… Trong khuôn khổ "Liên hoan Âm thanh Hà Nội" (Hanoi Festival Sound Stuff) sắp tới sẽ có các hoạt động nghệ thuật tại Trường Sao Mai, song hành cùng các em khuyết tật. Bà Thúy Lan, Giám đốc trung tâm cho biết, sự trợ giúp của nghệ sĩ bằng vật chất là rất quý, nhưng cần tổ chức hoạt động hỗ trợ phát triển trí tuệ cho các em nhiều hơn.

Rõ ràng, vai trò của nghệ thuật trong phát triển cộng đồng là rất lớn. Sau buổi hội thảo, các đơn vị, nghệ sĩ đã thỏa thuận sẽ thành lập một mạng lưới để hỗ trợ nhau trong các hoạt động nghệ thuật phát triển cộng đồng. Tuy mới chỉ là sơ khai, nhưng đây cũng là một tín hiệu vui, có thể hy vọng có được nhiều dự án nghệ thuật vì cộng đồng hơn nữa.