Nghĩ về Hà Nội nghìn năm

Trong bối cảnh tiết giảm các hoạt động lễ tân, tiết kiệm tiền của để xây dựng đất nước và nâng cao đời sống nhân dân, Đảng và Nhà nước vẫn cho phép tổ chức Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Đây là chủ trương rất hợp lòng dân, được đồng bào không chỉ ở Hà Nội mà cả nước, không chỉ trong nước mà mọi người Việt trên thế giới hưởng ứng nhiệt liệt.

Đó là Đại lễ của đất nước, không phải chỉ của riêng Thủ đô. Và mọi người Việt Nam đã chờ đợi suốt hơn 10 năm nay, không chỉ vài ngày. Chưa bao giờ chiếc kim đồng hồ đếm ngược thời gian ở cạnh đền Bà Kiệu lại chậm chạp đến thế, khiến mọi người sốt ruột đến thế. Khác với khá nhiều dịp kỷ niệm, nay chúng ta thực sự chờ đợi, thực sự hồi hộp. Đấy cũng là nét thành công của Đại lễ, một thành công đến trước cả khi sự kiện diễn ra.

Còn gì nữa không? Còn. Tôi sống ở Hà Nội đã quá nửa đời người, gần như chưa thấy Hà Nội được chăm chút, sửa sang nhiều đến thế. Hình như chúng ta đã bị lối sống "ăn chắc mặc bền" của những năm chiến tranh, những năm thiếu thốn thấm vào, trở thành sự đương nhiên, giảm dần sự tinh nhạy trước cái đẹp. Cái lối sống xuề xòa, tạm bợ, xong thì thôi một thời đã làm xấu thành phố. Nhà thì cơi nới, vẩy nối, biến nhà cao tầng thành "chuồng cọp". Hè thì lấn chiếm, cạnh tranh, bày biện như trong nhà riêng. Ăn thì ngồi đâu cũng được. Mặc thì thế nào cũng xong. Đường đầy rác. Trên cao đầy dây rợ, đủ thứ, đen kịt, ngang dọc như mạng nhện. Mùa thu, mùa hè Hà Nội rất đẹp, muốn chụp bức ảnh hoa bằng lăng, hoa phượng vĩ cũng lắc đầu vì dây rợ giăng mắc. Tường thì lem nhem quảng cáo rao vặt…

Bỗng thấy Hà Nội khác hẳn, đẹp ra, trẻ ra không phải chỉ ở những công trình mới, phố mới mà ở ngay nhà cũ được quét sơn, phố cũ được ngầm hóa dây rợ, hè đường được sửa sang. Tôi không nói chuyện tiền mà nói chuyện cảnh quan, Hà Nội đã đẹp hơn, được chăm chút hơn. Nó làm thay đổi nếp sống lúi xùi đã tưởng thành nếp bấy nay. Chợt hy vọng, có một nhà làm phim từng gọi Hà Nội là cái "làng to", biết rằng từ đây thay đổi, Thủ đô là thành phố chứ không phải là làng nữa?

Từ đó lại nảy ra thêm những hy vọng. Từ ngày mở rộng địa giới hành chính, Thủ đô rộng gấp 3 lần, còn dân số lên hơn 6 triệu, đứng vào hàng có thứ bậc trong số những thủ đô rộng và đông trên thế giới. Có một địa danh trên bản đồ hành chính như thế là không khó, nhưng có một địa danh văn hóa chung thì không đơn giản. Hà Nội cũng như Hà Tây đều từng là nổi tiếng địa linh nhân kiệt nhưng bản sắc của hai vùng văn hóa lừng lẫy mỗi nơi mỗi khác. Một nơi là văn hóa xứ Đoài, trung du bán sơn địa, núi cao sông rộng, hùng vĩ khuất khúc. Một nơi là đồng bằng lọt giữa các triền sông, trên bến dưới thuyền, bốn phương tụ hội. Hai thổ ngơi, hai vùng văn hóa, sẽ hỗ trợ nhau, bổ sung cho nhau mà phát triển lên. Hy vọng chùa Mía, chùa Trầm, chùa Thầy, chùa Trăm Gian, chùa Tây Phương, đình Tây Đằng, đền Tản Viên rồi đất hai vua làng Việt cổ Đường Lâm sẽ trở thành niềm tự hào Hà Nội một lúc nào đó. Cũng một lúc nào đó Hồ Gươm, Trung tâm Hoàng thành, chùa Trấn Quốc, đền Voi Phục, di tích lịch sử Ba Đình cũng là niềm tự hào của người xứ Đoài. Cuộc gắn kết ấy, Đại lễ nghìn năm Thăng Long - Hà Nội là một cơ hội.

Để xây đắp nên thủ đô, ngành nghề nào, thời nào cũng có công nhưng theo tôi công đầu phải kể đến nghề buôn bán và xây dựng. Không phải vô cớ mà các phố cổ của Hà Nội đều có từ "Hàng" và Hà Nội còn được gọi là Kẻ Chợ. Nếu không thuận tiện giao thương, mua bán tụ hội sầm uất, trên bến dưới thuyền thì Hà Nội cũng chỉ như khá nhiều các trung tâm chính trị Phong Châu, Mỹ Sơn, Đồ Bàn, Hoa Lư… không thể phát triển được. Tuy thế, buôn bán dù có tấp nập bao nhiêu mà không có xây dựng thì cũng chưa thể là thành phố, càng không thể là thủ đô. Theo dấu các tầng văn hóa Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long vừa được UNESCO công nhận Di sản văn hóa thế giới, người ta nhận ra các triều đại qua dấu tích xây dựng, chính xác hơn là vật liệu xây dựng. Lịch sử của một đô thị được đọc bằng kiến trúc, bằng các công trình xây dựng, bằng các chất liệu xây dựng. Cái còn lại của một đô thị về mặt vật chất cũng là kiến trúc và xây dựng. Liệu còn gì nữa nếu hôm nay Hà Nội mất đi di tích thành Thăng Long, khu phố cổ, khu phố Tây và trên 1.500 di tích lịch sử - văn hóa, đền chùa, miếu mạo…!

Vậy thì sau những nghi thức, những cuộc vui, rất hoành tráng nhưng qua cũng rất nhanh, chúng ta mong sẽ còn lại một Hà Nội ở một tư thế khác, tư thế của một Thủ đô nghìn năm tuổi. Tư thế ấy là giàu và đẹp để người ta sẽ nói về hôm nay như một sự khởi đầu mới.