Một cái tết không thể nào quên

Với mưu đồ tái chiếm Hà Nội, thực dân Pháp liên tục khiêu khích Chính phủ Việt Minh. Ngày 4-12-1946, quân Pháp đã đốt Nhà thông tin Bờ Hồ, tiếp đó đặt mìn phá các công sự của các đơn vị tự vệ. Ngày 17-12, quân Pháp nổ súng giết hại hàng chục dân thường ở phố Hàng Bún và Yên Ninh. Ngày 18-12, chúng đã gửi tối hậu thư  đòi quyền làm nhiệm vụ trị an và đe dọa nếu không đáp ứng thì sáng ngày 20 chúng sẽ hành động. Chưa dừng ở đó, sáng 19-12, chúng ra tối hậu thư đòi tước vũ khí của Vệ quốc đoàn, đòi Chính phủ Việt Minh phải đình chỉ mọi hoạt động chuẩn bị kháng chiến. Trước những đòi hỏi không thể chấp nhận được, đêm 19-12-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra "Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến".

Từ đầu tháng 12-1946, lo lắng cuộc chiến ác liệt sẽ xảy ra, người dân Hà Nội đã rục rịch đi tản cư. Nhà giàu có thì kéo nhau về các trang trại của gia đình ở các tỉnh. Tầng lớp tiểu tư sản, tiểu thương thì gồng gánh tản cư ra các vùng tự do (do Chính phủ Việt Minh kiểm soát) hay trở về quê hoặc các nơi xa chiến sự. Ông Trần Đức, con trai của bác sỹ Trần Duy Hưng - Chủ tịch Ủy ban hành chính Hà Nội kể rằng, chiều 19-12, ông được cha chở xe máy vòng quanh vài phố và Hồ Gươm như lời tạm biệt Hà Nội thân yêu và thầm hẹn ngày trở về. Ông Nguyễn Bắc, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa Hà Nội kể rằng, dù số người đi tản cư khá nhiều nhưng dân ở lại nội đô vẫn rất đông, trong đó chủ yếu là người nghèo thành thị. Hầu hết Hoa kiều và Ấn kiều vẫn ở lại thành phố.

Trong hồi ký "Chiến đấu trong vòng vây - Trận Hà Nội", Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: "Để bảo đảm tính mạng của những người này, ngày 14-1-1947 (tức ngày 23 tháng Chạp), Chính phủ Việt Minh đã thống nhất với lãnh sự Trung Hoa, Pháp, Mỹ và Anh ngừng bắn  trong 24 giờ để thường dân ra khỏi vùng chiến sự...". Lệnh phát ra và hơn 10 vạn dân hối hả gói ghém đồ đạc đi tản cư, mặc dù vậy hầu hết các gia đình vẫn tranh thủ cúng ông Công, ông Táo. Chợ hoa Hàng Lược hôm đó không họp theo lệ xưa. Phố Hàng Bồ chuyên bán câu đối và viết chữ không còn ai dám ngồi hành nghề. Các sạp hàng chuyên bán mứt kẹo tết ở phố Hàng Đường đều đóng cửa. Tầu điện các tuyến cũng ngừng chạy vì chẳng có người đi. Đông đúc nhất là Bến Nứa, Kim Liên dân chờ xe ngồi tràn ra cả lòng đường. Ngày 25 tháng Chạp, khu vực nội thành chỉ còn lại rất ít người. Năm đó không ít gia đình đã ăn Tết nhờ các gia đình trên đường đi tản cư.

Bộ Tổng chỉ huy quyết định chỉ để lại Liên khu I (một bộ phận của Trung đoàn Thủ đô khoảng 500 người), nhưng thật bất ngờ, nhiều người đã trốn ở lại để tham gia chiến đấu, trong đó có 200 phụ nữ và 175 em nhỏ (được  gọi là "vệ út"). Tối  30 Tết, các chiến sỹ cảm tử ở lại đã luân phiên nhau đi tập kích các vị trí của địch. Kho pháo Bình Đà, Cát Tường và số pháo dự trữ bán Tết của các hiệu buôn ở Hàng Đường, Hàng Mã, Hàng Ngang… được triệt để sử dụng nhằm gây áp lực bằng cách chập 3, 4 quả pháo đùng đốt rồi ném vào thùng rỗng để gây ra tiếng nổ to khiến lính Pháp hoảng hồn. Lại có anh em luồn sâu vào các tuyến phố sau lưng địch đốt vài bánh pháo, vừa là đón giao thừa nhưng cũng để cho địch biết anh em cảm tử có mặt ở khắp nơi. Gần giao thừa, để khẳng định quyền làm chủ Thủ đô, chỉ huy Liên khu I quyết định tổ chức cắm cờ trên đỉnh Tháp Rùa, giữa vòng vây của quân địch.

Trung đội 1 (Tiểu đoàn 102), được ưu tiên cắm cờ lên tháp. Người Hà Nội có tục ra Hồ Gươm hái lộc vào đêm giao thừa nên đồng chí Tiểu đoàn phó đã cử chiến sỹ ra đền Ngọc Sơn không phải để hái lộc mà để "phát lộc" cho một tổ súng máy của địch đang đóng ở ngoài đó bằng lựu đạn. Gần tới giao thừa, quân Pháp hoảng sợ đã nổ súng xung quanh Hồ Gươm. Đúng giao thừa, những người giàu có ở lại Hà Nội trông coi nhà mở Đài Tiếng nói Việt Nam đã cảm động nghe Hồ Chủ tịch đọc lời chúc Tết đồng bào cả nước: "Cờ đỏ sao vàng tung bay trước gió/Tiếng kèn kháng chiến vang dậy non sông/Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến/Chí ta đã quyết, lòng ta đã đồng/Tiến lên chiến sỹ! Tiến lên đồng bào! Sức ta đã mạnh, người ta đã đông/Trường kỳ kháng chiến, nhất định thắng lợi/Thống nhất độc lập, nhất định thành công".

Sáng mùng một Tết, bên phía địch tạm chiếm im lặng như tờ nhưng trong trận địa Liên khu I pháo nổ ran. Các chiến sỹ cảm tử của Thủ đô đốt pháo đón quà của hậu phương, rưng rưng cảm động khi được ăn bánh chưng xanh, chè lam, mứt cùng rau tươi, thịt bò, thịt lợn, đọc thư từ hậu phương gửi vào. Tối hôm ấy, lấy danh nghĩa Ủy ban Kháng chiến Liên khu I, Ban chỉ huy Trung đoàn Thủ đô tổ chức bữa tiệc mời các lãnh sự nước ngoài tại ngôi nhà số 85 phố Hàng Chiếu. Trong căn phòng khách rộng rãi, có cành  đào Nhật Tân mới gửi vào, bàn tiệc có các món ăn ngày Tết cổ truyền của Hà Nội và các vị khách hôm đó cảm nhận được sự bình tĩnh của quân dân Hà Nội. Sang mùng hai, Pháp huy động 2 tiểu đoàn bộ binh với 34 xe tăng và xe bọc thép tấn công các chiến sỹ đang chốt tại khu vực Nhà Tiền (nay là Công ty in Tiến Bộ - phố Nguyễn Thái Học).

Vì không thể vào tiếp tế nên các chiến sỹ đã phải ăn cá khô, vừng, lạc. Ngày mùng ba, chiến thắng đầu xuân ở nhà Xôva và nhà Hoa Nam (phố Hàng Giấy), rồi tin quân ta bắn cháy 2 máy bay địch vừa đi oanh kích về đậu ở sân bay Gia Lâm đã làm nức lòng các chiến sỹ toàn mặt trận... Ngày mùng 5 Tết, cả trung đoàn háo hức đón tin Bác Hồ gửi thư riêng cho Trung đoàn Thủ Đô. Bức thư có đoạn: "Các em ăn Tết thế nào? Vui vẻ lắm chứ? Tôi và nhân viên Chính phủ vì nhớ đến các em cho nên cũng không ai nỡ ăn Tết… Các em là đội cảm tử. Các em cảm tử để Tổ quốc quyết sinh. Các em là đại biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…".

Tết  Đinh Hợi cũng là cảm hứng để Nguyễn Đình Thi khi ấy mới ngoài 20 tuổi sáng tác bài hát "Người Hà Nội". Do công tác, ông rời nội thành vào đêm 19-12 đúng vào đêm Bác Hồ ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, phía sau lưng ông tiếng súng bắt đầu nổ và Hà Nội cứ bốc cháy, cảnh tượng đó được ông đưa vào trong bài hát "Hà Nội cháy, khói lửa rợp trời, Hà Nội ầm ầm rung...". Lúc đầu bài hát có tên là "Bài hát của một người Hà Nội", sau này thì được đổi tên thành "Người Hà Nội". Đài Phát thanh biết ông mới sáng tác bài hát đầy tinh thần hào khí Đông A  đã  mời ông về hát trên đài. Cùng biểu diễn với Nguyễn Đình Thi còn có hai người Đức - một là tiến sỹ triết học, một là tiến sỹ sử học. Hai anh này trước ở trong quân đội Pháp, sau bỏ quân đội theo Việt Minh. Một anh đánh đàn banjo, một anh cầm cái thìa cứ thế ngồi gõ trên bàn…

Sau 60 ngày đêm chiến đấu kiên cường và anh dũng, Trung đoàn Thủ đô được lệnh rút khỏi Hà Nội. Sau này trong những lần gặp mặt nhân ngày truyền thống, các chiến sỹ không thể quên được cái Tết Đinh Hợi năm nào, khi họ vừa ăn tết vừa chiến đấu.