Lỗi nặng nhất là biến văn chương thành những khuôn mẫu

- Thưa nhà giáo Trần Hinh, qua nhiều năm dạy và chấm thi ĐH môn văn, thầy trăn trở nhiều nhất với những “lỗi” gì của TS?

- Nếu cho phép tôi được trả lời có tính chất cá nhân một cách thẳng thắn, tôi khẳng định rằng, lỗi “nặng” nhất trong cách học văn bấy lâu nay, là học trò bị biến thành những “khuôn mẫu”, học theo những bài “văn mẫu”. Điều đó dẫn đến lỗi phổ biến là học sinh thường cố hướng bài viết của mình theo các bài văn mẫu. Chấm hàng ngàn bài thi trong một kỳ thi, thấy bài nào cũng na ná giống nhau. Trong khi đó học theo văn mẫu thì không bao giờ có thể thuộc và nhớ hết được. Khi không thuộc và không nhớ, học sinh trở nên mất phương hướng, mất lòng tin ở chính mình. Từ đó dẫn đến hàng loạt bài văn thiếu bố cục, luận điểm thường không rõ ràng, câu văn khô khan “rối rắm”, ngây ngô, không thuyết phục, hô khẩu hiệu... Nói thật, với việc tham gia chấm thi ĐH gần 40 năm qua của mình, kể từ khi xuất hiện bộ đề thi và những bài văn mẫu, những bài văn như thế tôi gặp nhiều lắm. Tất nhiên, trong một hội đồng thi, thỉnh thoảng ta cũng bắt gặp một vài bài văn hay. Hay đích thực chứ không phải hay theo văn mẫu. Đó là khi TS là chính mình.

Thí sinh cần có sự sáng tạo khi làm bài thi môn văn để có thể đạt được điểm cao. Ảnh: Viết Thành

- Đề thi ĐH môn văn hằng năm thường có câu hỏi cảm nhận về một đoạn thơ hoặc nhân vật, vấn đề... trong một tác phẩm. Với câu hỏi dạng này, theo thầy, TS nên có những chú ý gì khi làm bài để được điểm cao?

- Đúng là gần đây, cụ thể là trong đề thi từ năm 2008 đến nay có hàng loạt đề thi dạng này: Nêu cảm nhận của anh/chị về hai đoạn thơ trong bài Đây thôn Vĩ Dạ và Tràng giang; nêu cảm nhận về hai đoạn thơ trong Tương tư và Việt Bắc; nêu cảm nhận về hai đoạn văn xuôi trong tùy bút Người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho dòng sông?... Nói chung với dạng đề thi tưởng như “là lạ” này, TS cần chú ý, đó cũng chỉ là dạng đề văn thông thường thôi, đừng coi nó là “lạ”. Tất nhiên khi người ta ra đề liên kết hai tác phẩm hay hai vấn đề lại với nhau, nên nghĩ đó là dạng đề thi yêu cầu so sánh. TS phải biết tìm ra được những điểm giống và khác nhau của hai đoạn thơ/đoạn văn trên. Còn đề thi hỏi sự “cảm nhận”, nghĩa là người ta muốn nhấn mạnh vào sự cảm thụ của TS. Vì thế với những đề thi kiểu này, TS có thể sử dụng các thao tác phân tích, bình luận, chứng minh hay bình giảng, tùy thuộc vào yêu cầu nội dung cụ thể, miễn là nói ra được cái hay, cái đẹp, sự giống và khác về nội dung và nghệ thuật của những đoạn thơ văn cần so sánh. Các em đừng nên quá lo lắng về chữ “cảm nhận” trong đề thi thuộc loại này.

- Thưa nhà giáo Trần Hinh, thầy có nhận xét gì về dạng đề yêu cầu trình bày suy nghĩ của TS về một vấn đề xã hội? Qua đó, thầy có thể đưa ra lời khuyên nào để TS làm tốt loại đề thi này?

- Đây là dạng đề nghị luận xã hội. Thời tôi thi đại học (những năm 1970-1971-PV) loại đề thi này rất phổ biến. Bản thân tôi chấp nhận hướng ra đề này, nhưng không tuyệt đối hóa nó. Đúng là ra đề theo hướng mở thế này, người ta có thể kiểm tra được trình độ nhận thức xã hội của TS, biết được những suy nghĩ hằng ngày của các em. Tuy nhiên, trên thực tế chấm bài thi thuộc dạng này, tôi không nhận ra được hướng tích cực đó. Phần lớn bài làm lại vẫn rơi vào tình trạng “văn mẫu” mà không nói được suy nghĩ của mình một cách chân thực. Thậm chí ở cả những đề thi về “sự trung thực, thói đạo đức giả, sự dối trá”, trên bài làm của một số TS, tôi vẫn thấy “sự thiếu trung thực, giả dối và đạo đức giả”. Vì vậy, theo tôi, để làm tốt bài văn thuộc dạng này, TS chỉ cần trình bày thật chân thành suy nghĩ, hiểu biết của mình và cố gắng cấu trúc bài viết bám sát 4 thao tác sau đây: 1. Mở bài, nhấn mạnh từ chìa khóa (chẳng hạn trung thực, giả dối, đạo đức giả, niềm tin, sự vô cảm...); 2. Giải thích khái niệm về từ chìa khóa (thế nào là trung thực, niềm tin, sự giả dối...); 3. Bàn luận mở rộng về từ chìa khóa; liên hệ bản thân về từ chìa khóa ...

- Thầy đã từng chấm những bài thi môn văn được điểm cao, vậy ấn tượng của thầy về một bài làm văn tốt là gì ?

- Một cách ngắn gọn, đó là bài làm không theo văn mẫu, diễn đạt tốt, đủ ý, có chất văn, không giống với bài văn khác nào cùng dạng.

- Theo thầy, đề thi môn văn ĐH hằng năm nên có những điều chỉnh gì cho phù hợp với những tiêu chí trên, thưa thầy?

- Nên trở lại cách ra đề thi trước đây. Chỉ cần ra một câu hỏi trong đề thi thôi. Và không nên hạn chế nội dung đề thi chỉ trong chương trình học. Nên khuyến khích hướng ra đề sao cho thật ngắn gọn mà vẫn kiểm tra được kiến thức học văn của học sinh. Trong đó có 3 tiêu chí nên được chú ý: Hiểu được vấn đề, văn bản trong câu hỏi đề thi; diễn đạt tiếng Việt suôn sẻ, trong sáng; bài làm có tính sáng tạo, không lặp lại sách vở.

- Trân trọng cảm ơn thầy về những chia sẻ trên.