Làng Xuân Tảo Sở

(HNMĐT) - Xuân Tảo Sở còn gọi là làng Sở nằm ở phía Tây Hồ Tây, vốn là một đồn điền lập ra trên phần “ruộng quốc khố” - tức ruộng công của nhà nước từ thời Lý - Trần. Đồn điền này gồm hai bộ phận cư dân là Xuân Tảo Sở và Vệ Hồ, sau tách ra thành hai làng riêng.

Đầu thế kỷ XIX, Xuân Tảo Sở thuộc tổng Minh Cảo, huyện Từ Liêm, phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây (từ năm 1831 thuộc phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Nội). Năm 1915, làng được cắt về tổng Trung huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông (năm 1942 đổi gọi là Đại lý đặc bịêt Hà Nội), tuy là một làng nhỏ (năm 1926 chỉ có 154 nhân khẩu) song cũng tách ra thành xã riêng. Trong kháng chiến chống Pháp, làng nhập với các làng Vệ Hồ, Quán La Sở, Quán La thành xã Xuân La, lúc đầu thuộc quận Lãng Bạc, sau thuộc huyện Ngoại thành. Hòa bình lập lại, xã Xuân La thuộc quận V của ngoại thành Hà Nội, từ năm 1961 thuộc huyện Từ Liêm và từ cuối năm 1996, xã Xuân La chuyển thành một phường thuộc quận Tây Hồ.

Vì Xuân Tảo Sở là đồn điền của nhà nước nên có đến 734 mẫu ruộng của làng là ruộng công. Làng được lập do nhà nước chiêu tập các tù binh (vào thời Lý - Trần là các tù binh Chiêm Thành), các tội nhân, những người mắc nợ hoặc dân nghèo khó (thời Lê) về khai phá. Họ phải làm cấy cày trên phần ruộng được giao, rồi nộp tô sản phẩm cho nhà nước theo hạng ruộng đất. Các họ gốc của làng là họ Phương (có thế lực nhất), họ Ngô (đông đinh nhất, chiếm đến nửa làng), họ Nguyễn và họ Trần; ngoài ra còn có một số họ nhỏ như họ Lê, họ Vũ. Trtai đinh trong làng xưa kia được chia làm 4 giáp : Nhất, Nhì, Ba, Tư..

Trước Cách mạng Tháng Tám 1945, dân làng Xuân Tảo Sở chuyên sống bằng cấy lúa, trồng màu và trồng cây thuốc lá. Làng không có nghề các phụ như mộc, nề. Một số gia đình sống bằng nghề săn bắt các loại chim quanh Hồ Tây song lại có rất ít người sống bằng nghề đánh bắt cá.

Xuân Tảo Sở là một làng có chung nguồn gốc với làng Vệ Hồ nên các công trình tín ngưỡng như đình chùa là của chung hai làng. Hội làng trước đây mở vào ngày 12 tháng Hai, có tục bơi chải trên Hồ Tây và thổi cơm thi. Đình hiện đều không còn. chỉ còn ngôi chùa Vạn Niên được dựng vào năm Giáp Dần niên hiệu Thuận Thiên (1014). Sau đó, chùa được mở rộng, trở thành một trong những chùa có quy mô lớn ở Thăng Long và quanh vùng thời bấy giờ, một trung tâm đào tạo tăng sư, nơi trụ trì của nhiều vị cao tăng có tiếng. Trong số họ có Tăng sư Thảo Đường. được Vua Lý Thánh Tông phong làm Quốc sư, lập ra Thiền phái Thảo Đường, kết hợp giữa ba phái : Thiền tông - Tịnh tông và Mật tông. Thiền phái này đã được các vua Lý từ Thánh Tông đến Cao Tông ủng hộ.

Chùa đã được xếp hạng Di tích Lịch sử văn hóa năm 1996.

Sau hòa bình lập lại, Quán La Sở là nơi đóng của nhiều đơn vị bộ đội và cơ quan nhà nước. Hiện nay đã trở thành phố phường sầm uất.

TS. Bùi Xuân Đính