Hiệp định Schengen: Tác nhân của sự chia rẽ

Thế nhưng, cả hai "niềm tự hào" này đều đang bị lung lay dữ dội trước những khó khăn mà Lục địa già đang phải đối mặt: đồng euro thì oằn mình trong cuộc khủng hoảng nợ kéo dài từ năm 2010, còn cơ chế Schengen đang có nguy cơ bị thay đổi do làn sóng di cư ồ ạt từ châu Phi.

Trên thực tế, tình trạng nhập cư bất hợp pháp từ Lục địa đen luôn là vấn đề làm đau đầu các nhà lãnh đạo châu Âu trong nhiều năm qua. Nhưng yếu tố được xem là có tác động lớn nhất đối với khả năng thay đổi Schengen là cuộc tranh cãi nảy lửa giữa Italia và Pháp liên quan tới chủ đề này. Số là, kể từ khi cơ chế tự do đi lại dành riêng cho hơn 400 triệu người ở 25 quốc gia châu Âu ra đời vào năm 1995, do có vị trí gần nhất với châu Phi, Italia đã trở thành "cửa khẩu" để những người vượt biên có thể nhập cư bất hợp pháp vào các nước châu Âu. Sau khi bất ổn nổ ra tại khu vực Bắc Phi, theo thống kê, có tới hơn 25.000 người vượt biển sang các đảo ở miền Nam Italia. "Lực bất tòng tâm" trước sức ép của làn sóng nhập cư bất hợp pháp, Rome đã quyết định cấp thị thực Schengen 3 tháng cho những người này cùng với quyền di chuyển khắp châu Âu, trong đó có Pháp - đích đến của phần đông những "vị khách không mời" từ bên kia bờ Địa Trung Hải. Động thái này khiến Paris nổi cơn thịnh nộ vì không muốn "ôm rơm rặm bụng". Lời qua tiếng lại đã kéo dài suốt vài tuần qua khi Pháp cáo buộc chính quyền Italia đổ gánh nặng trách nhiệm lên nước khác. Đáp lại, Italia cho rằng Paris "thiếu tinh thần bác ái" trong việc tiếp nhận người tị nạn sau sự bất ổn chính trị ở khu vực từng là thuộc địa của Pháp.

Bất đồng ngoại giao Pháp - Italia nổ ra trong bối cảnh các đảng phái ở cả hai nước đang chuẩn bị cho chiến dịch bầu cử nhiệm kỳ tới. Điểm đáng chú ý là cả Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Italia Silvio Berlusconi đang phải đương đầu với tình trạng uy tín suy giảm cùng sức tấn công mạnh mẽ, không phải từ các lực lượng chính trị đối lập trung tả, mà ngay từ trong các đồng minh cánh hữu. Cả hai lực lượng chính trị nói trên đều đang dùng lá bài an ninh gắn liền với vấn đề nhập cư, pha trộn với vấn đề mất công ăn việc làm để tìm kiếm sự ủng hộ của cử tri.

Trước viễn cảnh mất phiếu trong mùa bầu cử sắp tới, thật dễ hiểu vì sao hai vị nguyên thủ quốc gia gấp rút gạt sang một bên mối bất đồng và cùng hợp lực gia tăng sức ép lên Ủy ban châu Âu (EC) và các thành viên EU khác, yêu cầu một cuộc cải cách với Hiệp định Schengen. Dự kiến đề xuất này sẽ được EC xem xét ngay trong ngày 4-5 tới.

Tuy nhiên, việc thay đổi hiệp định đã tồn tại suốt 16 năm qua đang có nguy cơ thổi bùng một cuộc tranh cãi ngoại giao lớn hơn trong EU, giữa một bên là Áo, Đức, Hà Lan... và phía bên kia là các thành viên non trẻ ở Đông Âu. Cũng không quá khó để có thể nhận ra vì sao Roma và Paris lại nhanh chóng đạt được sự đồng thuận từ nhiều thành viên có "máu mặt" trong EU. Đơn giản là những quốc gia này đều được người nhập cư bất hợp pháp xem như "miền đất hứa". Lẽ dĩ nhiên, không nước nào muốn vác thêm gánh nặng người nhập cư trong hoàn cảnh phải ra sức "thắt lưng buộc bụng" như hiện nay. Trong khi đó, phe phản đối thì lo ngại bất cứ sự đụng chạm nào với Schengen cũng sẽ gây ảnh hưởng tới tiến trình nhất thể hóa EU. Vì thế, "diện mạo" của Schengen chắc chắn không thay đổi nhanh như mong đợi của hai nhà lãnh đạo Italia và Pháp. Đây sẽ là chủ đề nóng được dự báo tại Hội nghị Thượng đỉnh EU vào tháng 6 tới.