Văn hóa

Dòng chảy văn hóa Thăng Long - Hà Nội luôn được đắp bồi, tiếp nối

T.P • 01/03/2023 06:58

Cách đây tròn 80 năm, Đề cương về văn hóa Việt Nam - cương lĩnh đầu tiên của Đảng về văn hóa, do Tổng Bí thư Trường Chinh soạn thảo, đã được Ban Thường vụ Trung ương Đảng thông qua tại làng Võng La, Đông Anh, Hà Nội (tháng 2, năm 1943). Với vai trò chỉ đường, dẫn hướng, văn kiện quan trọng này đã đồng hành cùng sự nghiệp giải phóng dân tộc, định hướng xuyên suốt hành trình phát triển văn hóa đất nước, đến thời điểm hiện tại, vẫn tiếp tục là “kim chỉ nam” trong chỉ đạo và hoạt động văn hóa.

Có thể nói, hiếm có Thủ đô nào trên thế giới hội tụ được nhiều giá trị như Hà Nội. Do địa thế ưu việt - cái nôi của nền văn minh sông Hồng hình thành cùng với lịch sử dựng nước, vùng đất thiêng “núi Tản, sông Hồng” trước khi trở thành nơi định đô, dựng nghiệp của Đức Thái Tổ Lý Công Uẩn, đã nhiều lần mang vị thế trung tâm quyền lực của đất nước từ hơn một ngàn năm trước, nơi lưu dấu những triều đại lẫy lừng, thịnh trị. Sự tồn tại và phát triển không ngừng, liên tục của đất “kinh sư muôn đời” đã khẳng định bề dày lịch sử văn hiến vẻ vang của Thủ đô, cũng là sự tồn tại, phát triển bền vững của một quốc gia độc lập, tự chủ.

Trong tiến trình lịch sử đó, lực hấp dẫn văn hóa của Thăng Long - Hà Nội lớn và xuyên suốt cả ngàn năm, là nơi thu hút hiền tài bốn phương, chưng cất kinh nghiệm trăm vùng để xây đắp, tỏa sáng tinh hoa văn hóa đất nước. Đặc biệt, kể từ khi dân tộc ta có Đảng do Bác Hồ sáng lập dẫn dắt, Thăng Long - Hà Nội càng phát huy cao độ truyền thống văn hóa dân tộc; đồng thời không ngừng bồi đắp những giá trị văn hóa mới, biến nó thành nguồn lực to lớn, góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ cũng như công cuộc xây dựng, phát triển Thủ đô và đất nước ở thời đại Hồ Chí Minh.

Nói vậy để thấy, văn minh, văn hiến Thăng Long - Hà Nội là thành quả của quá trình bền bỉ lao động sáng tạo, kiên cường đấu tranh dựng nước, giữ nước và giao lưu, tiếp thu tinh hoa văn hóa bốn phương để không ngừng hoàn thiện mình. Hành trình xây dựng, phát triển văn hóa suốt dặm dài lịch sử đã hun đúc nên khí phách, bản lĩnh, cốt cách Hà Nội; bồi đắp nên bản sắc riêng của một vùng văn hóa, thể hiện rõ nét qua đặc trưng lịch sử - tinh thần - diện mạo của Hà Nội hôm nay.

Không phải ngẫu nhiên mà Thăng Long - Hà Nội được coi là vùng di sản văn hóa đặc sắc, nổi bật nhất cả nước, nơi hiện diện đầy đủ các loại hình di tích, di sản văn hóa vật thể và phi vật thể từ hệ thống gần 6 nghìn di tích văn hóa - lịch sử, hơn 1,7 nghìn di sản văn hóa phi vật thể, với hàng trăm di sản được vinh danh ở nhiều cấp độ. Đây cũng là nơi lưu giữ những ngôi đình cổ nhất, trường đại học đầu tiên, đệ nhất danh thắng, đệ nhất cổ tự - những báu vật trời Nam mà chỉ tên tuổi thôi cũng đã nói lên rất nhiều điều về tiến trình lịch sử, bản sắc văn hóa dân tộc hay đời sống văn hóa tinh thần của nhiều thế hệ cư dân Hà Nội.

Trên mảnh đất “hội thủy, hội nhân, hội tụ văn hóa”, người tứ xứ về đây học tập, lập nghiệp, định cư…, mang theo cả tinh hoa trăm miền, tiếp tục chịu sự chắt chiu, sàng lọc, dẫn dắt của môi trường văn hóa giàu nội lực, tạo nên bản sắc lối sống, cung cách ứng xử có phần yêu cầu cao hơn, chặt chẽ, khắt khe hơn. Cùng với tính chất trung tâm, đầu cầu tiếp xúc và giao lưu văn hóa, sự phát triển của các trung tâm giáo dục ở Thăng Long - Hà Nội cũng hình thành cho con người nơi đây nền tảng tri thức tốt, cùng thị hiếu cảm thụ, hưởng thụ và sáng tạo văn hóa, nghệ thuật đặc biệt tinh tế, qua thời gian định hình nên những phẩm chất “anh hùng, hào hoa, thanh lịch, văn minh…”. Có thể khẳng định, thanh âm của hào khí Thăng Long vang vọng suốt dặm dài lịch sử đấu tranh dựng nước, giữ nước của dân tộc; hay nét duyên dáng “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, dẫu không thanh lịch cũng người Trường An” chính là những dấu ấn nổi bật trong phẩm chất đẹp đẽ, vừa tiêu biểu, vừa độc đáo của con người và vùng đất Thăng Long - Hà Nội.

Những giá trị quý báu từ chiều sâu lịch sử cùng thành tựu nổi bật của Hà Nội suốt những năm tháng của thời đại Hồ Chí Minh đã mang lại cho Thủ đô sự vinh danh xứng đáng, như: “Thủ đô Anh hùng”, “Thành phố Vì hòa bình”, “Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người”… Đặc biệt và ý nghĩa hơn, tròn 20 năm Thủ đô được vinh danh là “Thành phố Vì hòa bình”, Hà Nội tiếp tục trở thành “Thành phố sáng tạo” của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) như một sự xác lập mục tiêu phát triển văn hóa mới, truyền cảm hứng sáng tạo và định vị thương hiệu mới cho Hà Nội trên trường quốc tế, nhằm thúc đẩy mạnh mẽ việc kế thừa và phát triển dòng chảy văn hóa sáng tạo của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Những đặc trưng hình thành trong tiến trình lịch sử là niềm tự hào, đồng thời trở thành yêu cầu với người Hà Nội hôm nay, làm sao để bồi đắp, tiếp nối dòng chảy giá trị văn hóa từ truyền thống tới đương đại, để tiềm năng văn hóa to lớn, lâu đời, phong phú và đa dạng ấy thực sự trở thành nguồn tài nguyên, động lực to lớn, phục vụ sự phát triển bền vững của Thủ đô. Kế thừa và phát huy truyền thống văn hiến, anh hùng, vì hòa bình, sáng tạo, những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố luôn xác định phát triển bền vững Thủ đô đòi hỏi phải thống nhất nhận thức là phải phát huy hiệu quả những nguồn lực và lợi thế để phát triển.

Phó Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong phát biểu tham luận tại Hội thảo Văn hóa 2022..

Với Hà Nội, nguồn lực quan trọng bậc nhất, cũng là lợi thế hàng đầu chính là nguồn tài nguyên văn hóa và nguồn lực con người. Là Thủ đô của cả nước, nơi hội tụ, kết tinh và lan tỏa những giá trị tinh hoa văn hóa của dân tộc, Hà Nội càng nhận thức rõ hơn về vị trí, vai trò và trách nhiệm của mình trong việc cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa, con người. Xuyên suốt 8 kỳ đại hội sau đổi mới (từ Đại hội X đến Đại hội XVII), Đảng bộ thành phố Hà Nội luôn quán triệt sâu sắc và vận dụng linh hoạt, sáng tạo để việc phát triển văn hóa, xây dựng con người Hà Nội, không tách rời quan điểm của Đảng ta về phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam, song vẫn mang những nét đặc trưng phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội Thủ đô. Nhận thức về vị trí văn hóa trong xã hội được phát triển qua từng giai đoạn, đã minh chứng văn hóa, con người Hà Nội thực sự giữ vai trò nguồn lực nội sinh của sự phát triển, góp phần xây dựng văn hóa trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, một nguồn lực mới cho phát triển.

Với tư duy ấy, việc triển khai thực hiện, phát triển văn hóa, xây dựng con người được Hà Nội đặc biệt coi trọng, trở thành nhiệm vụ trọng tâm thường xuyên, có tính chiến lược, lâu dài, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, với phương châm kiên trì, bền bỉ. Để chuyển hóa nhận thức thành hành động cụ thể, Đảng bộ thành phố Hà Nội đã chủ động, sáng tạo, liên tục nhiều nhiệm kỳ có những chương trình công tác lớn, như: Chương trình số 05 (khóa XIII), Chương trình số 08 (khóa XIV), Chương trình số 04 (khóa XV, XVI) và Chương trình số 06 (khóa XVII, nhiệm kỳ 2020-2025) về “Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Thủ đô, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh”, với những giải pháp cụ thể, sáng tạo, hiệu quả, phù hợp với thực tiễn, khẳng định văn hóa và con người đã và đang trở thành trung tâm trong chính sách phát triển bền vững Thủ đô. Việc quan tâm, chăm lo phát triển văn hóa, con người trên địa bàn thành phố đã có nhiều đổi mới theo hướng tích cực, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hiến Thăng Long - Hà Nội, hướng tới các giá trị nhân văn đích thực trong sáng tạo, xây dựng và phát triển Thủ đô toàn diện, bền vững.

Để khai thông nguồn lực từ văn hóa ứng xử, tối ưu hóa những giá trị văn hóa mới bên cạnh những giá trị văn hóa đã được định hình, từ năm 2017 đến nay, Hà Nội đã triển khai rộng khắp từ thành phố tới cơ sở hệ thống Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các cơ quan thuộc thành phố và Quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn thành phố Hà Nội, tạo nên một sự thay đổi bước đầu tích cực trong đời sống cộng đồng, khi cả hệ thống chính trị vào cuộc, mọi tầng lớp nhân dân đồng lòng vun đắp. Một nền hành chính phục vụ, hành chính “nụ cười” đã và đang tạo dấu ấn đậm nét trong văn hóa công sở; trong khi đó, chỉ số cải cách hành chính, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Hà Nội liên tục được cải thiện, nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước. Nét đẹp ứng xử nơi công cộng cũng được nhân lên từng ngày, góp phần đẩy lùi những hành vi xấu, phản văn hóa…, góp phần tạo nên một môi trường xã hội ngày càng văn minh, an toàn, hấp dẫn hơn trong mắt bạn bè trong nước và quốc tế. Có thể thấy, văn hóa ứng xử đã và đang trở thành một nguồn lực quan trọng, tạo nên sức hấp dẫn, sức cạnh tranh của Hà Nội.

Một minh chứng sinh động từ thực tiễn là những thách thức chưa từng có tiền lệ - đại dịch Covid-19, lại là một “phép thử”, một lần “kiểm chứng” với văn hóa ứng xử Hà Nội. Phát huy tinh thần đoàn kết, lòng yêu nước, yêu Hà Nội và tính cộng đồng sâu sắc, trong suốt thời gian chịu ảnh hưởng từ đại dịch với vô vàn khó khăn, bên cạnh những chương trình hỗ trợ của chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể, có rất nhiều hoạt động giúp đỡ, sẻ chia được người dân sáng tạo, tổ chức, nhằm hỗ trợ những người khó khăn vượt qua đại dịch. Có thể thấy, trong thời khắc khó khăn của công cuộc chống dịch, những phẩm chất tốt đẹp của người Hà Nội lại một lần nữa tỏa sáng.

Hà Nội là địa phương đầu tiên trong cả nước ban hành Nghị quyết chuyên đề về công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô; đồng thời thực thi nhiều chính sách tích cực, nhằm thúc đẩy phát triển văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng. Trong quá trình thực thi chính sách phát triển, Hà Nội luôn quan tâm, lắng nghe những ý tưởng, sáng kiến đóng góp để xây dựng, phát triển Thủ đô từ các chuyên gia, văn nghệ sĩ, nghệ nhân… trong nước và quốc tế thông qua việc tổ chức nhiều cuộc hội thảo, tọa đàm tham vấn; tổ chức, phối hợp tổ chức thành công nhiều lễ hội, sự kiện quy mô lớn trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa sáng tạo; phát triển các không gian sáng tạo văn hóa, nghệ thuật cộng đồng đem lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong lòng người dân cả nước và bạn bè quốc tế… Những điều này nhằm hiện thực hóa việc phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có sự phát triển rõ rệt cả về chất và lượng, đóng góp tích cực vào tăng trưởng GRDP Thủ đô, đạt được mục tiêu “Hà Nội trở thành một trong ba trung tâm công nghiệp văn hóa của cả nước”…

Có thể thấy, Hà Nội đã có bước tiến quan trọng về nhận thức, đã và đang mở ra những nhận thức mới về nguồn lực văn hóa cũng như giá trị của nó trong thực tiễn phát triển. Việc cần thiết, cùng với nhận diện chính là khả năng khai thác, khai thông nguồn lực đó như thế nào, để không chỉ bồi dưỡng, phát huy những nguồn lực được đúc kết từ giá trị văn hóa, sức mạnh con người Thăng Long - Hà Nội, mà còn phát triển và phát huy những nguồn lực mới, để phục vụ sự phát triển nhanh và bền vững của Thủ đô và đất nước trong giai đoạn phát triển mới, đưa Hà Nội vừa xứng tầm bề dày truyền thống văn hiến nghìn năm, vừa trở thành một đô thị hiện đại, năng động, sáng tạo mang tầm quốc tế.

Trong giai đoạn phát triển mới, tình hình quốc tế và khu vực đang diễn ra những thay đổi nhanh chóng và khó lường. Tác động của đại dịch Covid-19 còn tạo nên những ảnh hưởng nhiều mặt tới đời sống xã hội. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã và đang phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, mở ra nhiều thời cơ cũng như thách thức cho mọi quốc gia, trong đó có nước ta và Thủ đô Hà Nội.

Trong bối cảnh đó, đất nước ta vẫn vững vàng vượt qua mọi trở ngại, đạt được những thành tựu đáng tự hào, được khẳng định “chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín như ngày nay”, và “Hà Nội cũng chưa khi nào có được quy mô, vị thế, tầm vóc và cơ hội phát triển như bây giờ”. Chính vì thế, yêu cầu đặt ra đối với công cuộc phát triển văn hóa, con người Hà Nội cần phải cao hơn, sâu hơn, hiệu quả hơn. Bởi, Hà Nội là Thủ đô của cả nước, là bộ mặt của quốc gia - nơi hội tụ khí phách cha ông, hồn thiêng sông núi, mảnh đất địa linh nhân kiệt, tiêu biểu cho truyền thống văn hiến, anh hùng, hòa bình và hữu nghị của dân tộc Việt Nam - nơi vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu “Thủ đô Anh hùng”, ba lần được tặng thưởng “Huân chương Sao vàng”, được tổ chức quốc tế vinh danh là “Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người”, “Thành phố Vì hòa bình”, “Thành phố sáng tạo”…; được đồng bào, chiến sĩ cả nước gửi gắm niềm tin và hy vọng.

Để hoàn thành trọng trách nặng nề và vẻ vang ấy, Đảng bộ, chính quyền, các tầng lớp nhân dân Thủ đô xác định quyết tâm cao, nỗ lực lớn, đoàn kết, sáng tạo, vừa phát huy bề dày truyền thống vẻ vang và những thành tựu đạt được, vừa khai thác hiệu quả các tiềm năng, lợi thế, tận dụng tối đa những thời cơ, vận hội, huy động được nguồn lực tổng hợp và nhất là niềm tin, sự đồng lòng, nhất trí, ý chí, khát vọng vươn lên của cán bộ, đảng viên và nhân dân để phục vụ sự nghiệp xây dựng và phát triển bền vững Thủ đô. Trên hành trình ấy, không thể thiếu sự soi sáng, dẫn đường của Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943, cụ thể hóa các quan điểm mới về phát triển văn hóa, con người Việt Nam tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng cũng như bám sát tình hình thực tiễn của Thủ đô.

Tiếp thu các quan điểm, luận điểm của Đảng về văn hóa, Hà Nội xác định quan tâm, chú trọng vào các thành tố đặc biệt của Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943 là “Tư tưởng, học thuật, nghệ thuật”; vận dụng sáng tạo các nguyên tắc vận động “Dân tộc, khoa học, đại chúng” vào thực tế đời sống, để củng cố, bồi đắp nền văn hóa mới trên nền tảng giá trị văn hóa Thăng Long - Hà Nội, đưa văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh quan trọng, nguồn lực mới trực tiếp quyết định sự phát triển nhanh và bền vững của Thủ đô.

Những năm tới, với sự nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền, quân và dân Hà Nội, sự nghiệp phát triển nhanh và bền vững Thủ đô luôn gắn liền với sự đồng lòng, chung sức của cả nước. Với tinh thần “Hà Nội vì cả nước, Hà Nội cùng cả nước”, Hà Nội mong muốn tiếp tục nhận được nhiều hơn nữa sự quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ; sự giúp đỡ của các bộ, ban, ngành trung ương, địa phương, bạn bè trong và ngoài nước. Hà Nội cũng đề nghị trung ương cho chủ trương, Quốc hội sớm thông qua việc sửa đổi, bổ sung Luật Thủ đô gắn với điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng Thủ đô, tạo thể chế, môi trường thuận lợi để Hà Nội phát huy hiệu quả các nguồn lực, tạo bước phát triển đột phá trong giai đoạn mới, hòa nhịp cùng cả nước, chung tay hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.