Công tác dân số không gói gọn trong kế hoạch hóa gia đình

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh tại lễ phát động Tháng hành động quốc gia về dân số và Ngày Dân số Việt Nam (26-12), diễn ra sáng 10-12, ở Hà Nội. 

Những năm qua, chất lượng dân số Việt Nam được cải thiện về nhiều mặt. Tuổi thọ trung bình của người dân tăng nhanh, đạt 73,5 tuổi, cao hơn nhiều nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người. Số năm sống trung bình sau khi đạt 60 tuổi của người Việt Nam đã tương đương nhiều nước châu Âu.

Tình trạng suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ, trẻ em giảm mạnh. Tỷ lệ suy dinh dưỡng và tỷ suất tử vong ở trẻ em đã giảm 2/3; tỷ số tử vong ở mẹ giảm 3/4 so với năm 1990. Mạng lưới tầm soát, chẩn đoán trước sinh và sơ sinh đã từng bước được triển khai ở tất cả các tỉnh, thành phố. Đến nay, 25% bà mẹ mang thai và 35% trẻ sơ sinh được tầm soát, chẩn đoán, can thiệp và điều trị sớm một số bệnh, tật.

Dân số trong độ tuổi lao động tăng mạnh, đưa nước ta bước vào thời kỳ “dân số vàng” từ năm 2007 với dân số trong độ tuổi lao động chiếm khoảng 70% dân số.

Tuy nhiên, từ việc chỉ tập trung giải quyết vấn đề kế hoạch hóa gia đình để ổn định quy mô dân số, đến nay công tác dân số phải đẩy mạnh việc giải quyết toàn diện các vấn đề cả về quy mô, cơ cấu, phân bố.

Mức sinh chênh lệch đáng kể giữa các vùng, miền, tỉnh, thành phố; thậm chí có những nơi mức sinh đã xuống thấp như TP Hồ Chí Minh, các tỉnh vùng Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long. Trong khi đó, các tỉnh miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung, Tây Nguyên lại có mức sinh rất cao. Mất cân bằng giới tính khi sinh đã ở mức nghiêm trọng. Tốc độ già hóa dân số nhanh nhưng chưa có hệ thống giải pháp thích ứng với già hóa dân số.

Trong khi đó, chúng ta chưa có nhiều chính sách tác động đến các lĩnh vực khác như kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, nâng cao chất lượng dân số, tận dụng lợi thế cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số. Nguồn lực đầu tư cho công tác dân số còn thấp, chưa tương xứng với yêu cầu, nhiệm vụ mới...

Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, công tác dân số hiện nay không chỉ đơn giản là kế hoạch hoá gia đình, bảo đảm sức khoẻ bà mẹ, trẻ em hay mọi người dân mà vấn đề dân số và phát triển đã bao trùm hơn rất nhiều. Đây không còn là chức năng của riêng Bộ Y tế, mà là công việc của hệ thống chính trị, chính quyền các cấp và từng người dân.

Thực tế hiện nay, tại một số cộng đồng, nhất là các đô thị lớn như TP Hồ Chí Minh, đã ghi nhận xu thế giảm sinh. Không chỉ ở quy mô, tỷ lệ sinh, mà dân số Việt Nam đã bắt đầu bước vào thời kỳ chuyển đổi từ “dân số vàng” sang già hoá dân số với tốc độ vào hàng nhanh nhất thế giới. Nếu thời gian chuyển từ dân số trẻ, dân số bình thường sang dân số già ở các nước châu Âu kéo dài khoảng 70-80 năm thì ở Việt Nam sẽ chưa tới 20 năm, nếu không có những biện pháp mới, chính sách thật tốt. Điều đó dẫn đến nguy cơ Việt Nam trở thành quốc gia dân số già, giảm đi, không duy trì được mức sinh thay thế như một số nước đang đối mặt.

Chất lượng dân số không chỉ nằm ở chăm sóc sức khoẻ y tế, thể chất mà người dân còn phải khoẻ mạnh về tinh thần ở cả người cao tuổi lẫn người trẻ, trẻ em. Làm sao mỗi đứa trẻ được sinh ra, các bậc cha mẹ có trách nhiệm nuôi dưỡng, chăm sóc con cái mình tốt nhất, bình đẳng về cơ hội.

“Điều đó đòi hỏi phải thay đổi cung cách quản lý, vận động trong công tác dân số. Nhưng đến giờ phút này, nhận thức của các cấp chính quyền, cộng đồng, xã hội vẫn chưa đầy đủ”, Phó Thủ tướng nhìn nhận.

Phó Thủ tướng dẫn chứng: Nghị quyết 21-NQ/TƯ về công tác dân số trong tình hình mới đã ban hành được 2 năm nhưng vẫn chưa có một cơ cấu, tổ chức cần thiết để tất cả các bộ ngành phải vào cuộc, mà chỉ “gần như khoán gọn cho Bộ Y tế, Tổng cục Dân số” và “trong Tổng cục Dân số thì mới chỉ có các công việc liên quan đến chuyên môn của ngành Y tế”.

“Quan trọng nhất là phải nhận thức sâu sắc về tính cấp thiết của công tác dân số, từ đó mới tìm mọi cách để thực hiện hiệu quả”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh và cho biết thời gian tới Bộ Y tế sẽ có một thứ trưởng phụ trách trực tiếp công tác dân số, hình thành khung điều phối từ trên xuống.

Phó Thủ tướng khẳng định: Có nhận thức, có nghị quyết Trung ương, có chiến lược… nhất định chúng ta sẽ huy động được mọi nguồn lực trong xã hội tập trung cho mục tiêu phát huy lợi thế của cơ cấu dân số Việt Nam thời gian vừa rồi, phù hợp với xu thế mới để có quy mô, cơ cấu, phân bố thật hợp lý, có chất lượng thật cao. “Làm sao để mọi người Việt Nam khi sinh ra đều được chăm sóc tốt nhất trong khả năng có thể, bình đẳng và có cơ hội tương lai như nhau”.

Mong muốn Tháng hành động quốc gia về dân số tạo nhận thức sâu rộng trong toàn hệ thống, Phó Thủ tướng đề nghị các ngành, các cấp, đoàn thể xã hội tham gia mạnh mẽ hơn nữa bằng những hành động, nguồn lực cụ thể.

Phó Thủ tướng cũng đặc biệt lưu ý phải tăng cường đào tạo, tập huấn, phát triển đội ngũ cộng tác viên dân số theo hướng đổi mới, không giới hạn ở công tác kế hoạch hoá gia đình, sức khoẻ sinh sản mà trở thành lực lượng nòng cốt trong các lĩnh vực liên quan đến dân số như: Phổ biến kiến thức nuôi dạy trẻ, bảo vệ trẻ em, chăm sóc người già…